Kościół św. Jana ma już 665 lat. Posłuchaj o historii i teraźniejszości wyjątkowego zabytku

We wtorek, 31 stycznia, w Centrum św. Jana, o godz. 18, Iwona Berent, kierowniczka Działu Opieki nad Zabytkami w NCK, opowie o dziejach gotyckiego kościoła. Będzie to pierwszy z cyklu wykładów upamiętniających losy i dziedzictwo kulturowe kościoła św. Jana, który dziś jest przestrzenią dla działań twórczych i artystycznych. Wstęp wolny.
30.01.2023
Więcej artykułów poświęconych Gdańskowi znajdziesz na stronie głównej gdansk.pl
kadr przedzielony na pół - po jednej stronie panorama historycznej części Gdańska, po drugiej kobieta w okularach z krótkimi rudymi włosami pozuje do zdjęcia z półprofilu
Wykład konserwatorki zabytków Iwony Berent, kierowniczki Działu Opieki nad Zabytkami w Nadbałtyckim Centrum Kultury rozpocznie cykl "Ocalone od zapomnienia. Świętojańskie spotkania z kulturą i sztuką"
fot. mat. FB NCK

Jak w 1612 roku. Odsłonięto ołtarz w kościele św. Jana, który doczekał się końca renowacji. WIDEO i ZDJĘCIA

Iwona Berent jest konserwatorką zabytków i kierowniczką Działu Opieki nad Zabytkami w Nadbałtyckim Centrum Kultury. Kościołowi św. Jana poświęciła wiele lat życia zawodowego nadzorując prowadzone tu prace projektowe, konserwatorskie i adaptacyjne. Za koordynację wieloletniej rewaloryzacji Centrum św. Jana w Gdańsku, w tym m.in. rekonstrukcję XVIII-wiecznych organów projektu Johanna Rhode otrzymała Pomorską Nagrodę Artystyczną za rok 2020. Otrzymała też nominację w kategorii Człowiek Roku do Pomorskich Sztormów 2020. 

- Czy to była „miłość” od pierwszego wejrzenia nie wiemy, ale bez wątpienia Iwona poświęciła Janowi dużo swojego czasu, a jeszcze więcej swojego serca, zaangażowania i cierpliwości - pisali współpracownicy z Nadbałtyckiego Centrum Kultury.

To niejedyne wyróżnienia naukowczyni. 

Znowu zabrzmią odnowione organy w Kościele św. Jana. Pierwszy koncert już 6 marca

Kim jest Iwona Berent?

Jak czytamy na stronie NCK, “Iwona Berent jest konserwatorką zabytków, absolwentką Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu na kierunku Konserwatorstwo i muzealnictwo. Aktywna zawodowo od 1995 r. Doświadczenie zdobywała w Biurze Miejskiego Konserwatora Zabytków oraz w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Gdańsku. Od 2006 roku pracownik Nadbałtyckiego Centrum Kultury w Gdańsku, na stanowisku kierownika Biura Odbudowy Kościoła św. Jana w Gdańsku, obecnie kierowniczka Działu Opieki nad Zabytkami.

Iwona Berent laureatką Nagrody im. prof. Jerzego Stankiewicza za rok 2014

Odznaczona srebrną odznaką „Za opiekę nad zabytkami” (2005), wyróżniona Nagrodą Prezydenta Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury (2012), Nagrodą im. prof. Jerzego Stankiewicza za koncepcję i realizację restauracji kościoła św. Jana w Gdańsku, przyznawaną przez Stowarzyszenie Historyków Sztuki O/Gdańsk, Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków O/Gdańsk, Sekcję Konserwatorów ZPAP O/Gdańsk (2014) oraz Nagrodą Marszałka Województwa Pomorskiego za wybitne zasługi w dziedzinie twórczości artystycznej oraz upowszechniania kultury na rzecz mieszkańców województwa pomorskiego za opiekę konserwatorską nad Centrum św. Jana i Ratuszem Staromiejskim w Gdańsku (2017 r.).”

nocne zdjęcie miasta z lotu ptaka. Na pierwszym planie oświetlona wieża kościoła otoczona licznymi niższymi budynkami.
Gotycki kościół św. Jana w Gdańsku pełni dziś również funkcję instytucji kultury
Jerzy Pinkas / www.gdansk.pl

Historia kościoła św. Jana (ul. Świętojańska 50)

Położony w północnej części Głównego Miasta, kościół św. Jana został założony około połowy XIV wieku, jako filia parafialnego kościoła św. Katarzyny na Starym Mieście w Gdańsku. 

Najprawdopodobniej jeszcze w 1357 r., w okolicy wieży lub zachodniej części korpusu dzisiejszej świątyni, położono kamień węgielny pod niewielką kaplicę. 

W kolejnych latach rozbudowywany, kościół zyskał zarys architektoniczny podobny do współczesnego na początku XV wieku, lecz bez wieży. Po zniesieniu obostrzeń Krzyżaków, po roku 1454, możliwa była rozbudowa i kontynuacja prac przy wznoszeniu wieży. W latach 1463–1465 w kościele wykonano sklepienia.

W 1456 r. kościół św. Jana stał się samodzielnym kościołem parafialnym północnej części Głównego Miasta Gdańska. Zasięg parafii objął ulice Świętojańską, Straganiarską, Tobiasza oraz Targ Rybny i Groblę II, III, IV, od ul. Szerokiej aż do murów miejskich. 

Taki sam zasięg ma późniejsza parafia ewangelicka, powołana w kościele św. Jana w 1559 r., po zwycięstwie reformacji w Gdańsku.

Kościół św. Jana posiadał bardzo bogate wyposażenie w dzieła sztuki sakralnej, fundowane przez liczne bractwa i fundacje cechowe. 

Historia powojenna

W marcu 1945 r. kościół św. Jana spłonął - zniszczeniu uległo wiele elementów architektonicznych, jak więźba dachowa, dach, okna i posadzka, większość pól sklepiennych w prezbiterium i dwa w transepcie. Powstały liczne spękania i naruszenie konstrukcji, wieża straciła latarnię, dach i całą wewnętrzną konstrukcję. 

W okresie powojennym, ok. 1947 r., wykonano pierwsze prace zabezpieczające konstrukcję obiektu przy ścianie wschodniej, w latach 50 XX w. wykonano więźbę dachową nad korpusem nawowym oraz pokryto ją dachówką ceramiczną. Otwory wejściowe i okna częściowo zamurowano i zabito deskami.

Od czasu zakończenia II wojny światowej kościół należał do Skarbu Państwa, prowadzone w tym czasie w obiekcie doraźne prace budowlano-remontowe nie zabezpieczały zabytku przed postępującą destrukcją i dewastacją. Obiekt przez wiele lat służył jako magazyn kamiennych detali architektonicznych ocalonych z ruin Głównego Miasta w trakcie odbudowy miasta. W maju 1986 r. jeden z ceglanych filarów w korpusie nawowym zawalił się. 

Dopiero w 1991 roku kościół został przekazany Archidiecezji Gdańskiej Kościoła Rzymskokatolickiego. Cztery lata później, w 1995 r., Archidiecezja zawarła z Nadbałtyckim Centrum Kultury w Gdańsku umowę użyczenia kościoła św. Jana przez okres 30 lat w celu jego odbudowy i konserwacji oraz adaptacji na cele kulturalne. Swoje miejsce znalazło tu też – od 1998 r. – Duszpasterstwo Środowisk Twórczych Archidiecezji Gdańskiej.

W roku 2008 podpisano aneks do wcześniejszej umowy, wydłużający okres użytkowania do 50 lat, do roku 2045. Od 1995 r. Nadbałtyckie Centrum Kultury jako użytkownik kościoła prowadził w kościele prace rewaloryzacyjne i adaptacyjne na centrum kultury.

W latach 2007-2020 kościół został odbudowany, poddany konserwacji i zaadoptowany na centrum kultury. Zabytkowy budynek został wyposażony w nowoczesną infrastrukturę sceniczną, a także w obrotową widownię oraz elektrycznie sterowane rolety w gotyckich oknach. W tym czasie do wnętrza obiektu powróciły dzieła sztuki z oryginalnego wyposażenia kościoła, inne jak kamienny ołtarz główny zostały poddane konserwacji.

Wyjątkowym przedsięwzięciem było zrekonstruowanie XVIII-wiecznych organów projektu Johanna Rhode wraz z konserwacją oryginalnej dekoracji rzeźbiarskiej prospektu Johanna Meissnera. 

oprac. na podst. strony Centrumswjana.pl 

wnętrze zabytkowego kościoła, na wprost ustawiona scena i muzycy we frakach
Gdańsk, 12 grudzień 2021. Wnętrze kościoła św. Jana podczas koncertu finałowego Actus Humanus, największego polskiego festiwalu muzyki dawnej, który odbywa się tu regularnie od wielu lat niedziela
fot. Dominik Paszliński / www.gdansk.pl

Cykl wykładów, “Ocalone od zapomnienia. Świętojańskie spotkania z kulturą i sztuką” 

Centrum św. Jana, ul. Świętojańska 50

Wykłady będą się odbywały cyklicznie w każdy ostatni wtorek miesiąca (z wyłączeniem wakacji tj. lipca i sierpnia) w Centrum św. Jana o godz. 18.00. 

Cykl ma popularyzować wiedzę z zakresu historii i zachowanego dziedzictwa kulturowego kościoła św. Jana w Gdańsku, który obecnie pełni funkcję centrum kultury pod nazwą Centrum św. Jana. Poprowadzą je więc specjaliści z zakresu historii, historii sztuki, konserwacji zabytków i filologii klasycznej. 

Pierwszy wykład - we wtorek, 31 stycznia 2023 r. - pt. „665 lat kościoła św. Jana – historia i teraźniejszość” wygłosi Iwona Berent. Wstęp wolny.

TV

XI Grand Prix Fitness Aleksandry Kobielak