Gedania ma 100 lat. Sejm uczci sportowców WM Gdańska, którzy żyli i ginęli dla Polski
Towarzystwo Przyjaciół Nauki i Sztuki powstało w Wolnym Mieście w Gdańsku - 11 lipca 1922 roku - z inicjatywy księdza i działacza społecznego Kamila Kantaka. Spotkanie założycielskie odbyło się w hotelu Continental, a uczestniczyli w nim Jan Kanty Pomierski, Witold Kukowski, Władysław Cieszyński, Marceli Scheffs z żoną Marią, Jan Kwiatkowski, Michał Szuca i Stanisław Kuhnert.
Celem polskiej organizacji było prowadzenie działalności naukowej i wydawniczej ze szczególnym uwzględnieniem spraw Gdańska, Pomorza i Polski. Ponadto Towarzystwo obrało za cel prowadzenie wymiany kulturalnej polsko-gdańskiej, organizowanie polskiej biblioteki i czytelni, a także utworzenie w Gdańsku polskich uniwersytetów ludowych, orz opiekę i popieranie polskiej działalności literacko-naukowo-artystycznej w Gdańsku.
Organizacja mogła się pochwalić uprawnieniami publicznymi wobec władz administracyjnych i policyjnych, co dawało nieograniczone prawo do publicznych zebrań, odczytów, wydawnictw i kontaktów zewnętrznych. 5 czerwca 1923 roku powołano wydziały: historyczno-literacki, prawniczo-handlowy oraz artystyczny. Prowadzono w tym czasie akcję odczytowo-popularyzatorską, organizowano wieczory muzyki polskiej, a w lutym 1924 roku z inicjatywy Towarzystwa odbyła się pierwsza w Gdańsku wystawę malarstwa polskiego.
Sekretariat TPNiS mieścił się przy Brotbänkengasse (dzisiejsza ul. Chlebnicka). W zarządzie głównym zasiadali: prezes Jan K. Pomierski, wiceprezesi ks. Kamil Kantak i Stefan Lalicki, sekretarzem generalnym był Władysław Cieszyński, a skarbnikiem Witold Kukowski. Po śmierci Jana K. Pomierskiego od marca 1926 do wybuchu II wojny światowej prezesem był Marcin Dragan.
Nowy rozdział w życiu Towarzystwa
To wówczas nastąpił mocny rozwój Towarzystwa. Nowy prezes nadał TPNiS charakter naukowy, zaangażował do współpracy nauczycieli Gimnazjum Polskiego, w którego budynku znalazł nową siedzibę sekretariat; tam też organizowano większość zebrań i wykładów (niektóre odbywały się także w Domu Polskim przy Wallgasse 16 (ul. Wałowa; Gmina Polska). W 1926 roku Towarzystwo zostało zreorganizowane - powołano sześć wydziałów: historyczny (przewodniczący Marcin Dragan), historii sztuki (przewodniczący ks. Wiktor Wysocki), przyrodniczy (przewodniczący Bronisław Gaweł), językoznawczy (przewodniczący Władysław Pniewski), prawno-ekonomiczny (przewodniczący radca Zygmunt Kalkstein) i bibliotekarski (przewodniczący Józef Zygmunt Nowicki, urzędnik Komisariatu Generalnego Rzeczpospolitej Polskiej w II WMG).
Od grudnia 1929 roku działała Stacja Naukowa, w której znajdowała się m.in. biblioteka i czytelnia - z miejsca korzystali badacze z Polski i innych krajów (w okresie 1930–1939 goszczono około 70 naukowców). Od 1927 roku TPNiS zaczęło wydawać „Rocznik Gdański”, następnie od 1931 roku serię wydawniczą „Biblioteka Gdańsko-Pomorska”, następnie „Studia Gdańskie. Monografie z dziejów Gdańska i stosunków polsko-gdańskich”. Planowano też ciągłe wydania źródłowe „Monumenta Poloniae Maritima”. 9 marca 1930 roku Towarzystwo zainicjowało w Gdańsku zjazdy naukowców z Torunia i Poznania zajmujących się badaniami dziejów Gdańska i Pomorza, które odbywały się następnie w Toruniu, Poznaniu, Krakowie i we Lwowie. W 1935 roku powstał fundusz stypendialny dla młodych badaczy przeszłości Gdańska.
Po II wojnie światowej, 22 lipca 1945 roku, w Ratuszu Starego Miasta odbyło się zebranie byłych członków TPNiS; pod petycją o jego reaktywowanie podpisało się 52 dawnych członków. W uroczystości wziął udział między innymi delegat rządu do spraw Wybrzeża, Eugeniusz Kwiatkowski. Do realizacji zadań statutowych utworzono sześć komisji naukowych, kontynuujących działalność przedwojenną ukierunkowaną na problematykę morską, gdańską i pomorską. 9 grudnia 1945 roku podczas pierwszego walnego zebrania na prezesa ponownie wybrano Marcina Dragana, zaś na sekretarza generalnego ponownie Mariana Pelczara (pełnił tę funkcję także w latach 1937–1939). Od 1948 roku Towarzystwo podejmowało starania o przekształcenie TPNiS w wielowydziałową organizację naukową Gdańska. W efekcie jego sukcesorami stały się funkcjonujące od 27 października 1956 roku Gdańskie Towarzystwo Naukowe i od 26 listopada 1958 Gdańskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuki - oba działają do dziś.
Gala w Filharmonii Bałtyckiej uczciła powstanie TPNiS
Setną rocznicę powstania Towarzystwa uczciła zorganizowana w piątek, 16 września, uroczysta gala w Polskiej Filharmonii Bałtyckiej na Ołowiance. Wzruszającym przemówieniom towarzyszył moment szczególny - członkom Komitetu Honorowego i osobom zasłużonym zostały wręczone Medale 100-lecia TPNiS oraz Gdańskiego Towarzystwa Naukowego i Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki.
Odbyło się także otwarcie wystaw GTPS: „Obecni Artyści Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki”, „Obrazy GTPS w Muzeum Narodowym w Gdańsku” i „50 lat Pomorskiej Grafiki Roku”.
Dopełnieniem piątkowych uroczystości był koncert symfoniczny, dedykowany 100-leciu Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku.
Zobacz fotorelację z uroczystej gali z okazji jubileuszu:
Gedania i nie tylko. Nowa wystawa o polskim sporcie w Wolnym Mieście Gdańsku
