Kto dziś pamięta takie programy, jak “Lalamido”, “Brzóska Show”, “Dzyndzylyndzy, czyli bruLion TV” czy Telewizję Orunia? Dzięki kuratorkom wystawy - Aleksandrze Grzonkowskiej i Annie Ratajczak-Krajce - możemy sięgnąć pamięcią do kolorowych lat 90., pierwszych lat wolności, i zanurzyć się w szalonych pomysłach trójmiejskich artystów tworzących dla telewizji. Znajdziemy tu również fragmenty odcinków programu “Art Noc” i klasyczne reportaże artystyczne z cyklu “Punkt widzenia” realizowane przez artystyczne małżeństwo Mydlarskich.
- Rok 1989 zdawał się początkiem wszystkiego, co nowe i nieograniczone - opowiadają kuratorki. - Transformacja ustrojowa i gospodarcza zmieniła układ sił, stwarzając możliwości, o których jeszcze kilka miesięcy wcześniej nie można było nawet marzyć. Ówczesna sytuacja polskiej telewizji publicznej, jak w soczewce skupia zjawiska zachodzące we wszystkich dziedzinach życia społecznego i kulturalnego. Ilustruje ponadto proces całkowitej zmiany myślenia o roli i funkcji mediów.
Jaką rolę odegrali w tej przemianie artyści z Gdańska?
- Gdańsk stał się w tej dziedzinie motorem artystycznej rewolucji - tłumaczą kuratorki. - Dawni prezenterzy i formaty telewizyjne ustępowały miejsca nowym, a władzę w Telewizji Polskiej przejmowali solidarnościowi opozycjoniści.
To czasy telewizji gdańszczanina Wiesława Walendziaka, który objął w 1994 roku fotel prezesa zarządu TVP. Na Woronicza pojawiło się wraz z nim środowisko młodych konserwatywnych dziennikarzy, tzw. ,,pampersów”. Redaktorem naczelnym gdańskiego oddziału TVP 3 został Marian Terlecki, założyciel Fundacji Filmów i Programów Katolickich Video Studio Gdańsk.
Nieco wcześniej, bo w 1988 roku, jedną z pierwszych prywatnych firm produkcji telewizyjnej, Agencję Filmową Profilm, zakładają Arkadiusz Rybicki i Maciej Grzywaczewski. W tym czasie powstaje też niezależna telewizja prywatna - gdańska Sky Orunia, którą uruchomił w 1989 roku właściciel warsztatu napraw telewizorów Zbigniew Klewiado, czy Prywatna Telewizja ELGAZ Janusza Leksztonia na gdyńskiej Chyloni. Pojawiają się pierwsze magnetowidy i kasety VHS, dostęp do zachodniej telewizji, rośnie popularność amerykańskiej MTV.
- Główną cechą, jaka charakteryzowała atmosferę początku lat 90., była wspólnotowość - mówią kuratorki. - Obok środowisk opozycyjnych do głosu doszły grupy tworzące we wcześniejszej dekadzie kontrkulturowy underground, wyrastające z anarchistycznych i alternatywnych korzeni, niosące na swoich sztandarach radykalne idee wolnościowe. Współpraca między nową elitą a undergroundowymi artystami zaowocowała nowymi zjawiskami w sferze szeroko rozumianej popkultury.
Jedną z kluczowych postaci tamtych lat był Yach Paszkiewicz, zwany ,,ojcem polskich wideoklipów”, twórca Yach Film Festival.
- Yach stał się promotorem artystów transgresywnej kontrkultury, wywodzących się z Tranzytoryjnej Formacji Totart, grupy poetyckiej Zlali Mi Się Do Środka, Pomarańczowej Alternatywy czy grupy Yo Als Jetzt - mówi Anna Ratajczak-Krajka. - Dzięki temu w realizowanych przez niego programach (m.in. Telewizja Neptuna, Lalamido, czyli porykiwania szarpidrutów, Bolero) pojawili się Paweł ,,Konjo” Konnak, Krzysztof Skiba czy Dariusz ,,Brzóska” Brzóskiewicz, oferujący widzom surrealistyczną formę wyrazu, operującą pastiszem, ironią i grającą z językowymi konwencjami.
Estetyką obrazu również, jak się okazuje, zarządzali artyści z Wybrzeża - za scenografię telewizyjną służyło malarstwo elektroniczne tworzone przez Joannę Kabalę i Andrzeja Awsieja.
Artyści o artystach, czyli “Punkt widzenia”
Na stronie wystawy (tutaj) znajdziemy też filmy dokumentalne o artystach Wybrzeża, które tworzyli Anna Maria i Jacek Mydlarski.
W “Punkcie widzenia” Jacek Mydlarsk, również malarz, przeprowadzał rozmowy z artystami, m.in. malarzami Kiejstutem Bereźnickim, Wiesławem Zarembą i Władysławem Jackiewiczem czy scenografką teatralną Elżbietą Wernio.
- Swoje miejsce w telewizji znaleźli także artyści awangardowi współpracujący z Marcinem Krzyżanowskim, który zrealizował na zamówienie TVP 2 serię programów (m.in. Art Noc) poświęconych współczesnej awangardzie - dodaje Aleksandra Grzonkowska. - Marek ,,Rogulus” Rogulski wraz z prowadzoną przez siebie Fundacją Tysiąc Najjaśniejszych Słońc zrealizował program na żywo, Piotr Wyrzykowski przygotował dokumentację (wideo-manifest), poświęconą Otwartemu Atelier – niezależnemu miejscu sztuki w Gdańsku, gdzie dziś mieści się CSW Łaźnia, a Paweł ,,Konjo” Konnak był autorem dziesięciu odcinków rozmów zatytułowanych Niemyte dusze Konika (1994–1998).
Kuratorki podkreślają, że wystawę tworzy ich subiektywny wybór dzieł, a prezentacja skupia się na aspekcie badawczym, a nie krytycznym, stanowiąc punkt wyjścia do dalszej analizy zjawiska.
Wystawę TIWI 2.0 można oglądać w internecie do 27 grudnia 2020.
Tiwi 2.0 to pierwszy całkowicie wirtualny projekt wystawienniczy Fundacji Kultury Wizualnej CHMURA, zajmującej się badaniem, digitalizowaniem i upowszechnianiem dokumentów życia społecznego trójmiejskiej sceny artystycznej.
