- Książka jest bardzo wąskim wyborem spośród 1700 zdigitalizowanych w latach 2015–2017 fotografii na szklanych negatywach z kolekcji Muzeum Narodowego w Gdańsku - powiedziała autorka koncepcji albumu Małgorzata Taraszkiewicz-Zwolicka.
Ciekawostką jest to, że w poddanym cyfryzacji zbiorze jest 107 fotografii powstałych w Wilnie na potrzeby prac konserwatorskich i wykopalisk archeologicznych prowadzonych od 1931 roku w tamtejszej katedrze.
W zbiorach gdańskiej placówki jest obecnie ponad 3,5 tysiąca fotografii na szklanych negatywach. Wszystkie one pochodzą z powołanego w 1870 r. Muzeum Miejskiego (Stadtmuseum) oraz założonego jedenaście lat później Muzeum Rzemiosła Prowincji Zachodniopruskiej (Westpreußishes Provinzional Gewerbe Museum). Obie placówki w 1884 r. zostały połączone w jedną instytucję – Muzeum Miejskie i Rzemiosła Artystycznego (Stadt- und Kunstgewerbemuseum).
Znajdujące się w albumie fotografie były m.in. tworzone na zamówienie konserwatorów miejskich, w tym Willy’ego Drosta, dyrektora Stadtmuseum. W większości były to zdjęcia o charakterze dokumentacyjnym dzieł sztuki, rzemiosła artystycznego oraz tkanin.
Gdańsk dobrze znany i nieistniejący
Zebrane w publikacji fotografie podzielono na cztery grupy: miejskie pejzaże, budynki użyteczności publicznej, kościoły i mieszkańcy.
- W albumie możemy zobaczyć Gdańsk, który doskonale rozpoznajemy, bo dzięki odbudowie miasta po II wojnie światowej wiele zniszczonych obiektów zostało zrekonstruowanych. Ale oczywiście, na zdjęciach jest też wiele budynków i miejsc, których już w mieście nie ma. Album przedstawia kamienice, detale architektoniczne i rzeźby. Nie brakuje wnętrz zabytkowych kościołów i obiektów publicznych m.in. Ratusza Głównego Miasta, muzeum w Domu Uphagena czy też ikonicznego dla Gdańska Żurawia - wyjaśniła Małgorzata Taraszkiewicz-Zwolicka.
W albumie znalazł się m.in. Widok na Długi Targ (Langer Markt) i wieżę Ratusza Głównego Miasta od wschodu z ok. 1865 r. Innym charakterystycznym obrazem Gdańska prezentowanym w książce jest Widok ulicy Mariackiej (Frauengasse) z kościołem Mariackim w tle z ok. 1936 r.
Książka prezentuje też zdjęcia Fontanny Neptuna w kilku ujęciach dziennych i jednym nocnym, oraz rzeźbę Merkurego znajdującą się przed Piwnicą Rajców.
Portret dwóch fotografów
Małgorzata Taraszkiewicz-Zwolicka zwróciła uwagę, że szczególnie ciekawą fotografią, datowaną na lata 1866–1867, jest portret podwójny fotografów na tle sceny ulicznej przy Targu Drzewnym (Holzmarkt) 2 i 3.
- Na pierwszym planie do zdjęcia pozuje brodaty Richard Adalbert Ballerstädt, na drugim jego bardzo uzdolniony uczeń Rudolf Theodor Kuhn. W tle są chłopcy, a dalej sklepikarz i klient oparty o framugę drzwi wejściowych do sklepu - wyjaśniła autorka albumu.
Poza fotografiami z centrum miasta w książce znalazła się też m.in. latarnia morska w Nowym Porcie, Oliwa z jej barokowym Pałacem Opatów oraz Dworem II zwanym Krynicą (Quellbrunn), będącym dawną rezydencją patrycjuszowską przy ulicy Polanki 24.
Odmienny charakter ma zaś fotografia z lat 20. XX wieku nowo powstającego osiedla domków robotniczych na Cygańskiej Górce (Zigankenberg) przy ulicy Szuberta.
Na szklanych negatywach zachowały się również fotografie budynku neoklasycystycznego Teatru Miejskiego (Stadttheater) przy Targu Węglowym (Kohlenmarkt), gmachu Technische Hochschule Danzig tj. dzisiejszej Politechniki Gdańskiej. Jeszcze inną, utrzymaną w duchu konserwatorskiej dokumentacji, jest fotografia fragmentu wielkiego gmachu koszar Wiebego (Wieben-Kaserne) na rogu ulic Rzeźnickiej (Fleischergasse) i Żabi Kruk (Poggenpfuhl).
Interesujące jest też zdjęcie robotników budujących pomnik naukowcowi i burmistrzowi Gdańska z XVIII wieku Danielowi Gralathowi. Pomnik miał formę głazu z pamiątkową plakietą. Po II wojnie światowej umieszczono na nim tablicę ku czci harcerzy zamordowanych przez nazistów. W 2004 roku na głazie przywrócono tablicę upamiętniającą dawnego burmistrza Gdańska.
- Scena na fotografii musiała być naświetlana kilka sekund, gdyż wiele postaci uwieczniono w ruchu. Prawdopodobnie zajętych pracą robotników oderwano od niej nagle i dzięki temu fotografia zyskała nieco metafizyczny charakter - oceniła Małgorzata Taraszkiewicz-Zwolicka.
Kilkadziesiąt zakładów fotograficznych
Osobną kwestią przy opracowywaniu szklanych negatywów, przedstawiających Gdańsk i jego mieszkańców, jest ich autorstwo.
Większość z nich pochodzi z rodzinnej firmy Gottheil&Sohn. Był to jeden z najprężniejszych z kilkudziesięciu zakładów fotograficznych przełomu XIX i XX wieku działających w mieście nad Motławą. Kilka najstarszych zdjęć przypisać można natomiast Richardowi Adalbertowi Ballerstädtowi.
Firma Gottheilów została założona w 1830 r. początkowo jako pracownia litograficzna przez malarza i litografa Juliusa Gottheila. Już w 1843 r. oferowała usługi dagerotypowe. Po latach (1850–1860) spędzonych w Hamburgu Gottheil ponownie przeprowadził się do Gdańska i w 1862 r. uruchomił wraz z synem Richardem Theodorem (1839–1877) atelier fotograficzne przy ulicy Lektykarskiej 7 (Portechaisengasse). W 1873 r. przeniósł zakład do dawnej pracowni innego ważnego gdańskiego fotografa Friedricha Wilhelma Flottwella przy ulicy Ogarnej 4/5 (Hundegasse).
Pod nazwą Gottheil&Sohn powstawały albumy litograficzne i fotograficzne z widokami miasta.
Richard Theodor Gottheil był m.in. autorem fotografii z czasu wojny prusko-austriackiej w 1866 r., ale też cenionym portrecistą miasta i jego mieszkańców. 18 maja 1864 roku sfotografował na Długim Targu 900 osób, był także autorem pierwszego grupowego zdjęcia 70 strażaków przed Dworem Miejskim wykonanego 27 maja 1865 r.
Od 1890 r. rodzinne atelier było prowadzone przez Alberta Georga Emila Gottheila, w 1904 r. zostało przeniesione na Targ Drzewny 15/16.
Choć Richard Adalbert Ballerstädt był z zawodu cieślą, to jego prawdziwą pasją była fotografia. Od 1861 r. prowadził zakład fotograficzny w mieszkaniu przy ulicy Długiej 15. Wykonywał zdjęcia zabytków miasta m.in. Ratusza Głównego Miasta, Dworu Artusa, Katowni oraz tworzył panoramy miejskie z Biskupiej Górki.
Album „Widoki Gdańska na szklanych negatywach ze zbiorów Stadtmuseum w Gdańsku” liczy 240 stron. Opisy są też w języku angielskim. Książka ukazała się dzięki dotacji z budżetu miasta Gdańska.
Promocja albumu odbędzie się w sobotę 14 maja w Gdańskiej Galerii Fotografii (Zielona Brama, Długi Targ 24) o godz. 19.00.
W spotkaniu, oprócz Małgorzaty Taraszkiewicz-Zwolickiej, wezmą udział: uczestniczący w procesie badań nad digitalizowanymi obiektami fotograf i specjalista ds. digitalizacji Muzeum Narodowego Grzegorz Nosorowski oraz historyczka sztuki, adiunktka muzealna Sylwia Parais.
