Zimą 1945 roku czuć w Gdańsku napięcie i niepewność. Nic dziwnego - zbliża się front. W Realgymnasium przy Pelonkerstrasse w Oliwie w lutym zostają przerwane zajęcia szkolne, prócz przysposobienia obronnego – uczniowie uczą się strzelać, biegać w maskach przeciwgazowych, opatrywać rany. Część budynku zajmuje wojskowy lazaret. Ale i lekcje PO nie trwają długo – pod koniec marca do Gdańska wkracza Armia Czerwona. Po morderczych, kilkudniowych walkach miasto jest morzem ruin.
Najkrótszy rok szkolny
Kiedy Konrad Wojanowski – przedwojenny profesor Polskiego Gimnazjum im. Józefa Piłsudskiego w Wolnym Mieście Gdańsku, wchodzi jako pierwszy polski nauczyciel do opuszczonego przez Armię Radziecką budynku szkoły – hula w niej wiatr. Dach jest podziurawiony pociskami, okna wytłuczone, drzwi powyrywane, meble porąbane na opał. Są z nim Łucja Woźniak, była pracownica Polskiego Gimnazjum i jej mąż Leon Lipiński. Chodząc po korytarzach, omijają kupy gruzu.
80 lat minęło. „Topolówka” świętuje jubileusz
2 kwietnia profesor Wojanowski (działacz polskich organizacji i więzień obozów w Stutthof i Mauthausen-Gusen) zjawia się z pełnomocnictwem tymczasowego burmistrza u radzieckiego komendanta wojennego Oliwy. Wychodzi ze zgodą na przejęcie budynku przez polską oświatę. Jeszcze tego samego dnia zabierają się z Łucją Woźniak i Leonem Lipińskim oraz grupą przydzielonych przez burmistrza Niemców do pracy.
Brakuje niemal wszystkiego - sprzętów szkolnych, pomocy naukowych, podręczników, wykwalifikowanej kadry. Nie brakuje zapału i determinacji. Małżeństwo zwozi wynajętymi furmankami wydobyte spod gruzów w mieście sprzęty i własnoręcznie odnawia. Remontują sale. Mieszkający w Oliwie profesor Marian Pelczar, kierownik Wydziału Kultury i Sztuki w Gdańsku, przekazuje ze swojego księgozbioru kilkanaście polskich książek, a nauczyciele przepisują przekazane przez przybyszy z głębi kraju przedwojenne podręczniki.
Po miesiącu, 7 maja rozlega się pierwszy w wyzwolonym Gdańsku dzwonek, a właściwie – gong. Na lekcje wzywa Łucja Woźniak. Jej mąż będzie wieloletnim woźnym szkoły. Wśród kilkorga pierwszych nauczycieli jest profesor Konrad Wojanowski, dyrektorem zostaje oddelegowany z Ministerstwa Oświaty w Warszawie doktor Jan Szwarc.
W ławach zasiada 95 uczniów trzech klas podstawowych i jednej licealnej. Ledwie trzy miesiące później, 17 sierpnia kończy się najkrótszy w historii Gdańska rok szkolny. Szkołę opuszcza 72 pierwszych absolwentów.
II LO kończy 80 lat. To najstarszy "ogólniak" na Wybrzeżu
Drugi rok szkolny rozpoczyna się dwa tygodnie później – 4 września, z nowym dyrektorem – Bolesławem Wojtulewiczem. Jan Szwarc zostaje wicedyrektorem Państwowego Pedagogium.
Przedwiośnie
Choć nauka polskich dzieci i młodzieży rusza szybko, a dzięki funduszom z kuratorium (10 tys. zł) udaje się odnowić pracownie fizyczną i chemiczną oraz wyremontować salę gimnastyczną przy ul. Alfa Liczmańskiego, to pozostaje kwestia oswojenia zbudowanego w 1912 roku gmachu Gimnazjum, w którym jeszcze kilka miesięcy wcześniej uczyła się niemiecka młodzież pod patronatem Hermana Goeringa. Jak przegnać pruskiego ducha? Najlepiej, nadając szkole imię polskiego patrona. Doskonałym kandydatem jest Stefan Żeromski – genialny pisarz i patriota, któremu bliski był ruch socjalistyczny.
- Z głębokim wzruszeniem i radością przeczytałyśmy list Szan. Pań w sprawie nazwania imieniem Stefana Żeromskiego Gimnazjum w Oliwie. Myśl ta tym bardziej wydaje nam się piękna i szczęśliwa, że Gimnazjum to znajduje się na Wybrzeżu, które On tak bardzo ukochał. Właśnie do tych obu kwestii, które tutaj tak pięknie są związane – wychowania młodzieży i naszego polskiego życia nad Bałtykiem – przykładał bardzo wielką, może największą wagę – napisały w wysłanym do szkoły 19 marca 1946 roku z Konstancina liście wdowa i córka, Anna i Monika Żeromskie.
Do szkoły oprócz listu, kobiety wysyłają największą możliwą odbitkę fotografii pisarza. I tak, 8 kwietnia 1946 roku duch „Przedwiośnia” i „Syzyfowych prac” zadomowia się w V Państwowym Gimnazjum i Liceum na kolejne dziesięciolecia.
80-lecie „Piątki” zbiega się z setną rocznicą śmierci patrona, a rok 2025 został ustanowiony przez Sejm RP Rokiem Stefana Żeromskiego.
Kamienie milowe
Drugi, a zarazem pierwszy pełen, rok szkolny kończy się w czerwcu 1946 roku egzaminem maturalnym, który zdaje 15 uczniów. W kolejnym roku absolwentów jest już 50.
Ranking Perspektyw. Najlepsze szkoły średnie w Gdańsku
W 1948 roku szkoła otrzymuje pierwszy sztandar, ufundowany przez profesor Annę Rachalską. I choć w grudniu tego roku, wraz z utworzeniem PZPR, w Polsce rodzi się stalinizm i nasila walka z kościołem, to księdzu Eugeniuszowi Komasie udaje się jeszcze poświęcić sztandar w stojącym po sąsiedzku kościele O.O. Cystersów. Jak informował Dziennik Bałtycki, na uroczystość przybyli wiceprezydenci miasta, przedstawiciele władz partyjnych, prasy, radia i szkolnictwa.
W czasach stalinowskich w szkole odbywają się co tydzień przedlekcyjne apele wychowawcze, godło państwowe w klasach zastępują portrety Stalina, Bieruta i Cyrankiewicza lub Rokossowskiego, a część uczniów, nakłaniana przez kolegów z ZMP, nasłuchuje po ulicach, czy gdzieś nie gra Radio Wolna Europa. Ale, jak pisze w jednej z publikacji (powołując się na wspomnienia absolwentów z tamtych czasów) Jacek Rześniowiecki, absolwent V LO i nauczyciel historii, w „Piątce” indoktrynacja ideologiczna szczęśliwie nie zdominowała edukacji. A to dzięki liberalnej postawie kolejnych dyrektorów - Antoniego Szweda i Marii Mazur. Swój wkład miała też Łucja Woźniak, która pod pretekstem remontów sal, usuwała portrety „Słońca Narodów”.
Rok 1956 przynosi odwilż (przez okna wylatują „Bieruty” i "Rokossowscy”, a na ściany wraca Orzeł Biały), a rok 1965 - kolejną reformę szkolnictwa - szkoła staje się wyłącznie liceum. Wcześniej była jednocześnie szkołą podstawową w ramach systemu edukacyjnego, łączącego ciągiem 7 lat podstawówki i 4 ogólniaka. Rok później szkoła otrzymuje nowy sztandar.
W 1970 roku dyrektorem zostaje nauczyciel historii, Henryk Stella, a na auli pojawia się imponujących rozmiarów płaskorzeźba - twarz patrona, wyłaniająca się niczym duch ze ściany. Nie przetrwała do naszych czasów, gdyż fragmenty rzeźby kruszyły się i sypały na podłogę. Dziś taka sama twarz wyłania się z wielkiego telefonu komórkowego namalowanego obok drzwi pokoju nauczycielskiego – to praca plastyczna Leny Czapkowskiej z IIa, wykonana na 80-lecie liceum.
Dyrektor Stella trzymał ster szkoły najdłużej w jej historii – 20 lat. W latach 70. budynek przechodzi gruntowny remont i rodzi się tradycja uroczystego ślubowania pierwszaków w Rozewiu. Choć ceremonia ma charakter oficjalny, to zabawa jest przednia, a towarzyszy jej nieformalny „chrzest” organizowany przez starszych uczniów.
W czasie stanu wojennego, w przeciwieństwie do niektórych gdańskich liceów, nikt w „Piątce” nie zostaje internowany, ale w pokoju nauczycielskim trwają burzliwe dyskusje polityczne, a na korytarzach – czarne przerwy. Ubrani na czarno uczniowie, zamiast szaleć na korytarzach - milcząco podpierają ściany. Po szkole krążą ulotki, podziemna gazetka, na murach pojawiają się antyrządowe hasła.
Pod koniec lat 80. szkoła otwiera się na świat, a świat na szkołę - ruszają wymiany międzynarodowe. Zaczyna się nieśmiało, od wizyty w bratniej Jałcie, ale w 1988 roku uczniowie jadą już na Zachód – do szkół partnerskich w Niemczech – we Flensburgu i Gross Umstadt.
Wraz ze zmianą ustrojową w kraju, dyrektorką zostaje Teresa Głuszczak. Na początku lat 90. szkoła wkracza w nowoczesność i otwiera pracownię komputerową, a egzotyczne do niedawna wyjazdy zagraniczne uczniów stają się czymś naturalnym - do Niemiec, Holandii, Danii, USA.
Od 2006 do 2021 roku dyrektorką jest Elżbieta Piszczek. W tym czasie szkoła i sala gimnastyczna przechodzą kolejny remont, powstają dwa nowe boiska, a „Piątka” umacnia swą wysoką pozycję w rankingach szkół średnich. W latach 2009-2020 w Rankingu Liceów miesięcznika edukacyjnego „Perspektywy” i Rzeczpospolitej, które biorą pod uwagę wyniki z matur i sukcesy w olimpiadach, szkoła zajmuje w Gdańsku najwyższe miejsca – od I do III.
Na stulecie budynku przed szkołą odsłonięta zostaje z udziałem prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza „ławeczka pamięci” poświęcona absolwentce szkoły, piosenkarce Irenie Jarockiej. Natomiast nad drzwiami pokoju nauczycielskiego, przy gablocie z pucharami, wisi pamiątka po innym znanym absolwencie – oszczep olimpijski Janusza Sidło, wicemistrza Igrzysk Olimpijskich w Melbourne w 1956 roku.
17 czerwca 2016 roku w szkole ma miejsce jeszcze inne wyjątkowe wydarzenie - uroczysta sesja Rady Miasta Gdańska z okazji 90. rocznicy włączenia Oliwy do Gdańska.
Od 2021 roku „Piątce” szefuje jej absolwentka Małgorzata Bąk. Przez kolejne cztery lata z rzędu szkoła zajmuje we wspomnianym rankingu „Perspektyw” i Rzeczpospolitej niezmiennie I miejsce wśród szkół publicznych w Gdańsku.
Jak mówi dyrektorka Małgorzata Bąk, wysoki poziom nauczania, ale i troska o uczniów, stały się marką szkoły, która tworzyła się przez dziesięciolecia.
- Dziś „Piątka” to szkoła otwarta, ale i tradycyjna, dbająca o rozwój, relacje i atmosferę między wszystkimi pracownikami, między nauczycielami a uczniami. To szkoła, w której centrum jest człowiek. Naszą tożsamość tworzy przyjacielska atmosfera, historia, tradycja i kolejne pokolenia uczniów – mówi Małgorzata Bąk i dodaje, że mimo zmiennych czasów, przez dziesięciolecia niezmienne w szkole jest spojrzenie na dobro ucznia i jego rozwój.
Niezmienne jest też zaangażowanie piątkowiczów w zajęcia pozalekcyjne – od zawsze świetnie się tu czuła Melpomena, muza teatru; a także niezmienne jest otoczenie szkoły – kościół O.O. Cystersów, park Oliwski, góra Pachołek i Oliwskie Lasy - bez których czas spędzony w liceum nie byłby taki sam, a wagary nie tak udane.
Obchody 80-lecia
Obchody 80-lecia V LO odbędą się w piątek, 13 czerwca.
- Najważniejsze dla nas są spotkania z absolwentami i nauczycielami, którzy już w szkole nie uczą. Zaplanowaliśmy m.in. koncert chóru pod batutą absolwenta V LO Jerzego Szarafińskiego, rozmowy kanapowe z absolwentami o „Piątce” – Wojciechem Majewskim (matura 1950), Jarosławem Wałęsą, Piotrem Jaconiem, Jackiem Rześniowieckim (obecnie nauczycielem V LO), Barbarą Grabowską. W imieniu absolwentów będzie przemawiał Jacek Dehnel. O godzinie 17.00 odbędzie się jubileuszowy, 30. koncert „Talenty Piątki”. Serdecznie zapraszamy absolwentów i sympatyków „Piątki”! – zaprasza dyrektorka szkoły.
Program obchodów:
- 9:00 Msza św. w kościele M.B. Królowej Korony Polskiej
- 11:00 Część oficjalna w auli szkoły (w przypadku większej liczby gości niż jest w stanie pomieścić przestrzeń auli – transmitowana do sal lekcyjnych)
- 12:30 Krótki muzyczny występ absolwentów w auli (transmitowany do sal lekcyjnych)
- 12:45 „U Przyjaciół Piątki” – rozmowy kanapowe w auli z zaproszonymi Gośćmi Absolwentami V LO (transmitowane do sal lekcyjnych)
- 14:00 Wspólne zdjęcie na dziedzińcu szkoły
- czas wolny do 17:00
- 17:00 Talenty Piątki – koncert w auli szkoły (transmitowany do sal lekcyjnych – czas trwania: około 2 godziny)
