Epopeja Adama Mickiewicza została wydana po raz pierwszy w stolicy Francji
fot. Marta Pawlik-Flisikowska/ PAN Biblioteka Gdańska
Pisarze i poeci podtrzymujący ducha narodu
Okazją do zorganizowania wystawy jest 104. rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości.
- Przez całe dziewiętnaste stulecie Polska formalnie nie istniała. Wymazana została z mapy politycznej, ale nigdy nie zniknęła z serca narodu. Swoje przetrwanie zawdzięcza w dużej mierze słowu pisanemu. Literatura ku pokrzepieniu serc miała nie tylko ukoić ból po klęskach zrywów narodowych, ale sprawić, by duch niepodległości nie upadł, a żar miłości do ojczyzny nie zagasł - tłumaczy ideę wystawy jej współautorka Marta Pawlik-Flisikowska.
Kuratorka podkreśla, że w myśl sentencji „Mówić o Polsce, to przywracać ją do życia” publikowano powieści i opowiadania podtrzymujące ducha narodu, opracowania historyczne przypominające piękne karty dziejów Polski oraz przewodniki ukazujące piękno rodzimego krajobrazu.
Cenny album fotografii, prezent dla poety i tłumacza
Na ekspozycji w PAN Bibliotece Gdańskiej będzie można podziwiać m.in. pierwsze wydanie „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza, opublikowane w Paryżu w 1834 r.
- Perełką na wystawie będzie też, oprawiony w masę perłową, album fotografii zawierający 120 portretów przedstawicieli arystokracji i inteligencji polskiej, przyjaciół poety i tłumacza Antoniego Edwarda Odyńca - dodaje Marta Pawlik-Flisikowska.
Wystawa w PAN Bibliotece Gdańskiej gromadzi kilkadziesiąt eksponatów
mat. PAN Biblioteka Gdańska
Album został ofiarowany Antoniemu E. Odyńcowi z okazji jego 77. urodzin. Uroczystość odbyła się 13 stycznia 1881 roku w Warszawie, w salonie literackim Jadwigi Łuszczewskiej "Deotymy", autorki “Panienki z okienka”.
W imprezie urodzinowej Antoniego E. Odyńca wzięło udział ponad 200 osób, a całość została dokładnie opisana w „Tygodniku Ilustrowanym” i „Kłosach”.
Wiele ze zdjęć w albumie zostało opatrzonych osobistą dedykacją lub podpisem darujących. W albumie znajdują się m.in. podobizny: Tytusa Chałubińskiego, Jadwigi Łuszczewskiej, Henryka Sienkiewicza, Henryka Struve, Elwiro Andriolliego, Ignacego Domeyki, Marii Góreckiej - córki Adama Mickiewicza oraz wielu ówczesnych przedstawicieli rodów arystokratycznych, w tym Potockich, Kossakowskich i Chłapowskich.
Antoni Edward Odyniec (1804–1885) był poetą i tłumaczem utworów m.in. George’a Byrona, Waltera Scotta, Friedricha Schillera i Aleksandra Puszkina. W historii literatury zapisał się głównie jako pamiętnikarz, autor „Listów z podróży”, odbytej wraz z Adamem Mickiewiczem po Europie w latach 1829-1830 oraz „Wspomnień dedykowanych Deotymie”.
Książki reprezentujące gawędę szlachecką
Na wystawie prezentowane będą także dzieła twórców gawędy szlacheckiej, wywodzącej się z sarmackiej kultury mówionej.
Czołowym autorem tej literatury był hrabia Henryk Rzewuski (1791-1866), który tworzył stylizowane na język staropolski opowiadania, a następnie wygłaszał je na salonach. Podczas jednego z takich spotkań w Rzymie w 1830 roku usłyszał je Adam Mickiewicz. Zachwycony namówił Rzewuskiego do spisania swojej gawędy. Tak powstały "Pamiętniki Soplicy", które w częściach ukazywały się w prasie i cieszyły się dużą popularnością.
Przednia strona oprawy oraz grzbiet albumu dla Antoniego E. Odyńca zostały wykonane z koralu
fot. Marta Pawlik-Flisikowska/ PAN Biblioteka Gdańska
Do gawędy szlacheckiej nawiązuje też twórczość pomorskiego pisarza Hieronima Derdowskiego (1852-1902), którego najsłynniejsza epopeja "O panu Czorlińsczim co do Pucka po sece jachoł" zwana jest kaszubskim "Panem Tadeuszem". W humorystyczny sposób opowiada o bogatym chłopie, który wyrusza w „wielką” podróż z Chmielna do Pucka, okrążając cały swój mały świat, czyli Kaszuby. Jest to okazja, aby ukazać piękno Kaszub, ich tradycje, zwyczaje i przywiązanie do polskości.
To właśnie w tym utworze Hieronim Derdowski napisał słynne słowa: „Nie ma Kaszëb bez Polonii, a bez Kaszëb Polści”.
Innym gatunkiem, blisko spokrewnionym z gawędą szlachecką, była romantyczna powieść historyczna. Poczytnym autorem był Adam Gorczyński (1805-1876). Jego "Powieści Jadama" to zbiór romantycznych legend i baśni, których akcja rozgrywa się w średniowieczu wśród tajemniczych zamków, gotyckich kaplic i opuszczonych grot.
Bogaty zbiór Aleksandra Branickiego
Większa część kolekcji, która tworzy wystawę w PAN Bibliotece Gdańskiej, jest oparta o księgozbiór pochodzący z Pałacu Branickich w Suchej Beskidzkiej (woj. małopolskie). Twórcą cennej biblioteki był Aleksander Branicki (1821-1877). Sporo podróżował, zwłaszcza do Egiptu i na Bliski Wschód, skąd przywoził np. sarkofagi i mumie. Oprócz pamiątek archeologicznych gromadził meble, porcelanę, obrazy, grafiki, broń, numizmaty, stare druki i rękopisy.
Po zakończeniu II wojny światowej zbiory Branickich zostały podzielone i ulokowane w różnych instytucjach państwowych. Do Gdańska trafiły zbiory współczesne Aleksandrowi Branickiemu, czyli wydawnictwa z XIX wieku, głównie prace prawnicze, historyczne oraz trochę literatury pięknej.
Gdzie odbędzie się otwarcie wystawy?
Otwarcie wystawy “Ku pokrzepieniu – wizje wolnej Polski w literaturze XIX wieku” odbyło się w czwartek, 10 listopada, o godz. 12.00 w historycznej siedzibie PAN Biblioteki Gdańskiej przy ul. Wałowa 15. Wstęp jest wolny.
Ekspozycję można oglądać w godzinach otwarcia biblioteki, od poniedziałku do piątku. W poniedziałek, wtorek., środa i piątek w godzinach 9.00-15.00, w czwartek 9.00-19.00.
Wystawa potrwa do 13 stycznia 2023 r.
