• Start
  • Wiadomości
  • Czy zegar astronomiczny w Bazylice Mariackiej spełnia życzenia?

Zegar astronomiczny w Bazylice Mariackiej spełnia życzenia? Ponoć tak, 29 lutego przychodzą tłumy

Myślisz o wygraniu miliona w “totka”, a może chcesz poznać swoją “połówkę” na całe życie? Wieść gminna niesie, że te i inne życzenia mają szansę spełnić się już w czwartek, 29 lutego. Tego dnia wystarczy być w Bazylice Mariackiej, gdzie w południe odbywa się pokaz XV-wiecznego zegara astronomicznego. Następna okazja będzie dopiero za cztery lata, w 2028 r.  Według dra inż. Grzegorza Szychlińskiego, przyjdą tłumy - podobnie, jak w roku 2020. 
27.02.2024
Więcej artykułów poświęconych Gdańskowi znajdziesz na stronie głównej gdansk.pl
Zdjęcie przedstawia szczegół astronomicznego zegara w formie astrolabium, który jest bogato zdobiony. Na pierwszym planie widoczna jest trójwymiarowa rzeźba przedstawiająca postać kobiecą, najprawdopodobniej Matkę Boską z Dzieciątkiem Jezus na ręku. Rzeźba jest kolorowa – postać kobieca ma na sobie niebieską szatę z czerwonym elementem odzieży pod spodem, a Dzieciątko Jezus jest nagie. Wokół tej figury rozmieszczone są złote promienie, tworzące efekt aureoli. W tle znajduje się właściwa tarcza zegara, wykonana w kolorach złota i czerni, z licznymi napisami i znakami. Zegar składa się z koncentrycznych kręgów z różnymi cyframi rzymskimi i arabskimi, tekstami w języku łacińskim, a także wskazówkami na poszczególne dni, miesiące i znaki zodiaku. Wewnętrzne kręgi są podzielone na segmenty, które prawdopodobnie odnoszą się do ruchów ciał niebieskich i ich wpływu na czas oraz daty.
Gdański zegar astronomiczny to najwyższej klasy zabytek, powstały w latach 1464–1470
fot. Piotr Wittman/ gdansk.pl

Jakie tajemnice kryje w sobie zegar w Bazylice Mariackiej?

O magiczną moc zegara astronomicznego w Bazylice Mariackiej zapytaliśmy gospodarza tego miejsca, proboszcza parafii mariackiej ks. prałata Ireneusza Bradtke.
 
- Ci, którzy wierzą w różne gusła i legendy rzeczywiście tłumnie przybywają 29 lutego do naszej świątyni. Nie mnie to oceniać jako kapłanowi. Niemniej, zapraszam wszystkich do kościoła nie tylko, żeby podziwiać wspaniały zegar astronomiczny - mówi ks. Ireneusz Bradtke.

Zegar astronomiczny atrakcją turystyczną

Średniowieczny czasomierz w Bazylice Mariackiej cieszy się dużą popularnością wśród turystów. Każdego dnia o godz. 12.00 odbywa się pokaz zegara połączony z teatrem figur: 12 apostołów, 4 ewangelistów oraz śmierci z kosą
Na zdjęciu widać grupę ludzi, prawdopodobnie turystów, którzy oglądają duży, okrągły obiekt zdobiony pismem i różnymi symbolami. Obiekt ten jest umieszczony na ścianie i otoczony dekoracyjnymi elementami, w tym figurkami. Jedna z figurek przedstawia postać trzymającą jakby laskę lub włócznię, a druga stoi z boku, przypominając strażnika lub postać historyczną. Zdjęcie zostało zrobione wewnątrz budynku o klasycznej architekturze, możliwe że jest to kościół lub katedra. Ludzie na zdjęciu mają na sobie codzienne ubrania i skupiają się na oglądaniu i być może słuchaniu opisu tego zabytku. Atmosfera wydaje się być spokojna i pełna zainteresowania
Zabobon to czy, nie, ale i tak warto przejść się do Bazyliki Mariackiej, aby zobaczyć na własne oczy wyjątkowy zabytek, jakim jest zegar astronomiczny
fot. Piotr Wittman/ gdansk.pl
 
Według świadków, a jest wśród nich b. wieloletni kierownik Muzeum Zegarów Wieżowych w Gdańsku dr inż. Grzegorz Szychliński, 29 lutego, każdego roku przestępnego, pod zegarem astronomicznym gromadzą się prawdziwe tłumy. Wewnątrz bazyliki jest podobno tyle ludzi, jakby odbywała się ważna uroczystość religijna. 

Wirtualna wystawa: zobacz średniowieczne dekoracje pod sklepieniem Bazyliki Mariackiej

Czy tak będzie i tym razem? Przekonamy się już w czwartek. Legenda głosi, że aby życzenie mogło się spełnić trzeba dotknąć ręką zegara astronomicznego. Pamiętajmy jednak, że trzeba to zrobić bardzo delikatnie, albo najlepiej symbolicznie. Mamy wszak do czynienia z bezcennym zabytkiem, który nie może ulec uszkodzeniu. 

Bogata historia gdańskiego zegara

Zegar astronomiczny w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Gdańsku został zbudowany w latach 1464–1470 przez Hansa Düringera z Torunia. Obudowa zegara jest dębowa, a rzeźby wykonane z lipy. Zegar ma ponad 14 metrów wysokości i w XV w. był największy na świecie.
Na zdjęciu widoczny jest fragment bogato zdobionego, wielopiętrowego ołtarza lub wystroju kościelnego. Na tle ciemnoniebieskiego, ozdobionego złotymi gwiazdami, znajduje się grupa postaci, prawdopodobnie świętych lub biblijnych, ułożonych w półokrąg na różnych poziomach konstrukcji. Niektóre z postaci trzymają atrybuty, jak księgi, narzędzia czy zwierzęta, co może wskazywać na ich tożsamość lub symbolikę. Po bokach stoją anioły z rozpostartymi skrzydłami. Całość wykonana jest z wielką dbałością o szczegóły, co widać w rzeźbieniach twarzy, ubiorach i dodatkach. Struktura ołtarza zdaje się być drewniana z elementami malowanymi i złoceniami, a jego architektoniczne detale nawiązują do stylu gotyckiego. Tło z gwiazdami może symbolizować niebo. To ujęcie zostało wykonane wewnątrz kościoła lub katedry, co widać po tynkowanych ścianach w tle.
Każdego dnia, w południe, odbywa się pokaz zegara połączony z teatrem figur: 12 apostołów, 4 ewangelistów oraz śmierci z kosą
fot. Piotr Wittman/ gdansk.pl
 
Po 1533 r. popadł w zaniedbanie, a po 1554 r. przestał działać. Podczas II wojny światowej zegar został ewakuowany na Żuławy. Jak podaje Gedanopedia, internetowa encyklopedia Gdańska, został odbudowany pod kierunkiem Andrzeja Januszajtisa, znawcy dziejów miasta i uruchomiony 9 maja 1990 r.

Przyznano granty na działania w ramach programu Gdańsk Miasto Literatury

W latach 2019–2020 przeprowadzono prace restauratorskie, zegar został poddany pełnej konserwacji.
 
Fasada zegara jest autentyczna w 90 procentach. XVI-wieczny mechanizm zaginął zaś w niewyjaśnionych okolicznościach. Jedyną oryginalną częścią jest wielkie koło kalendarza w dolnej tarczy posiadającej 365 zębów. 
Na zdjęciu widzimy wnętrze wysokiego, przestronnego budynku, które sugeruje, że jest to kościół lub katedra. Po lewej stronie zdjęcia znajduje się wysokie, wąskie okno z prostą, białą witrażową szybą. Obok okna umieszczona jest rzeźba Madonny z Dzieciątkiem. Centralnym punktem obrazu jest duży, złożony zegar astronomiczny, umieszczony na ścianie. Zegar ma wiele pierścieni, skomplikowane wzory i symbole, które mogą reprezentować różne astronomiczne i kalendarzowe funkcje. Na dole zegara znajduje się postać świętego lub anioła. Po prawej stronie, w głębi, widoczne są: kolorowy, smukły witraż, bogato zdobiony ołtarz boczny oraz inne dzieła sztuki sakralnej. Ściany i sklepienia są gładkie i jasne, co kontrastuje z bogato zdobionymi elementami wystroju. Na podłodze widoczny jest słój światła, co sugeruje, że zdjęcie zostało zrobione w słoneczny dzień. Ogólnie zdjęcie oddaje wrażenie spokoju i sakralności wnętrza
Zegar astronomiczny w Bazylice Mariackiej w całej okazałości
fot. Jerzy Pinkas/ gdansk.pl
 
Dolna kondygnacja zegara, kalendarium, pokazuje na tarczy daty dzienne, dni tygodnia, świętych kalendarzowych, daty nowiu (obliczane z dokładnością do minut), liturgiczne kategorie świąt itp. Na małej tarczy – daty roczne i dane średniowiecznej chronologii, w tym złotą liczbę i cykl słoneczny.

Zamieszka tutaj 10 rodzin. Dlaczego stary budynek po remoncie ma szyld “Piaskownia”?

Wskazówki środkowej kondygnacji – planetarium – pokazują czas (na 24-godzinnej tarczy), pozycję Słońca i Księżyca w zodiaku, a w otworze ruchomego układu tarcz fazy Księżyca. 
 
Wystrój plastyczny zegara astronomicznego w Bazylice Mariackiej jest alegorią przemijania.

Jakie inne legendy wiążą się z zegarem?

Z zegarem astronomicznym w Bazylice Mariackiej wiążą się różne opowieści, od których może ścierpnieć skóra. 
Na zdjęciu przedstawiony jest fragment rzeźbiarskiego dzieła sztuki, prawdopodobnie część ołtarza lub innej dekoracji kościelnej. W centralnej, półokrągłej wnęce znajduje się grupa postaci, które można interpretować jako przedstawienie sceny biblijnej, być może Pokłon Trzech Króli. Postacie są bogato ubrane i zdają się być wykonane z dużą dbałością o detale, od ubiorów po wyraz twarzy. Na pierwszym planie widoczny jest mężczyzna, być może jeden z mędrców, klęczący i zwrócony w kierunku centralnej grupy, trzymający w rękach prezent. Powyżej niego, na tle ciemnoniebieskiego nieba z złotymi gwiazdami, umieszczona jest reszta postaci, w tym postacie z aureolami, co sugeruje ich świętość. Wszystkie elementy kompozycji wydają się być częścią większej narracji i są typowe dla chrześcijańskiego sztuki sakralnej
Obudowa zegara jest dębowa, a rzeźby wykonane z lipy
fot. Piotr Wittman/ gdansk.pl
 
W ponad 500-stronicowym dziele szlachcica Kazimierza Haura (1632-1709) “Skład abo skarbiec znakomitych sekretów oekonomiey ziemiańskiey”, wydanym w 1689 r. w Krakowie, czytamy:
 
U matki Bożej w kościele farnym wielkim [w Gdańsku], jest zegar stary w samym kościele, który miał być nad inne konszty zegarmistrzowskie wybory i misterny, z którego przy godzinach wybijających pewne wkoło miały wychodzić persony dobrą akomodowane strukturą.
Obywatele tameczni powiadają, że temu inwentorowi, albo konstmagistrowi urząd zadał despekt, aby takowej drugiej gdzie indziej nie wystawił sztuki. Niektórzy powiadają, że mu oczy wyłupiono, a tak ten mistrz tego kunsztu dla pomsty wyjął pewną sprężynę, na której wszystko zawisło. I zepsował, że żaden inny do tego czasu rzemieślnik nie może potrafić, aby ten zegar do swojej przyszedł perfekcji.

ZOBACZ GALERIĘ ZDJĘĆ ZEGARA ASTRONOMICZNEGO W BAZYLICE MARIACKIEJ


 
Kolejna legenda głosi z kolei, że w zegarmistrzu zakochała się córka burmistrza, który zażądał, żeby ten ją porzucił. Mężczyzna jednak odmówił. W tej sytuacji burmistrz miał go zaatakować nożem. 
Inną, bardziej ludową historię o zegarze astronomicznym w Bazylice Mariackiej, przytacza Andrzej Januszajtis
W kościele parafialnym w Gdańsku jest wielki zegar. Tak wielki, że pewnie dotąd żadnego takiego nie widziałeś. Dawniej wychodzili z niego apostołowie Pana Boga naszego jeden po drugim i pokazywali godziny. Lecz teraz wielki zegar stoi i kochani uczniowie też nie mówią i nie ruszają się. Ale gdy kiedyś nocą o dwunastej godzinie zajdziesz do kościoła i świętego Piotra zagadniesz: „Powiedz Pietrze, co ci szkodzi?”, to on na to nic a nic.
 

TV

Finał świątecznej akcji „Każdy może pomóc”. Wymarzone prezenty jadą do dzieci i seniorów