Prezentowane na wystawie w Muzeum Narodowym dzieła to efekt współpracy dwóch artystów: pochodzącego z Augsburga (ur. 1724 r.) rytownika Matthaeusa Deischa oraz urodzonego w Berlinie (1735 r.) rysownika Friedricha Lohrmanna, który od 1759 roku pracował w Gdańsku.
Ten pierwszy z nich, jak podaje Gedanopedia, internetowa encyklopedia Gdańska, przybył do miasta nad Motławą w 1744 r. na Jarmark św. Dominika, a na stałe zamieszkał w nim pięć lat później. Początkowo prowadził sklepik z akcesoriami malarskimi, wykonywał na zamówienie portrety i ryciny. Niektóre płyty odbijał na jedwabiu dla bardziej wyrafinowanych klientów. Utrzymywał się też z lekcji rysunku i grafiki. W 1754 r. Deisch popadł w tarapaty finansowe i w celu ochrony przed wierzycielami otrzymał od władz Gdańska list żelazny. Aby ratować się z długów Deisch podjął się wykonania serii akwafort - graficznych widoków miasta - na podstawie rysunków Lohrmanna.
W ten sposób powstał cykl składający się z 50 rycin. Aby dochody były pewne, zdecydowano się na prenumeratę dzieł, którą ogłoszono w lokalnej prasie w 1761 roku.
Kuratorka wystawy Alicja Andrzejewska-Zając wyjaśniła, że dzięki technice rytowniczej jeden rysunek Lohrmanna można było powielać nawet w setkach egzemplarzy. - Wiemy, że w latach 1761-65 zamówiono ok. 300 kompletów 50 akwafort Deischa - podała.
- Atrakcją dla zwiedzających będzie odkrycie zależności między wrażliwym i plastycznym rysunkiem Lohrmanna, po którym widać, że jest tworzony z natury, a taką sztywną, wykonaną już w pracowni grafiką Deischa. Przedstawienia Gdańska w obu tych technikach są niemal identyczne, ale wrażenie w ich odbiorze jest już różne. Rysunki są bardziej delikatne, a ryciny mają bardziej rzemieślniczy charakter. Po zestawieniu obu technik widać też, że Lohrmann był znacznie lepszym artystą - powiedziała kuratorka wystawy.
Wyjaśniła, że cykl akwafort Deischa ukazuje Gdańsk w różnych ujęciach: od odległych, malowniczych panoram, poprzez przemysłowe peryferia, miejskie systemy obronne, gwarne place, ulice, po zbliżenia na poszczególne budowle. Dopełnieniem są widoki okolic: Starych Szkotów, Strzyży, Oliwy i twierdzy Wisłoujście.
- Na rycinach i rysunkach nie brakuje też miejsc, po których w dzisiejszym Gdańsku nie zostało już ani śladu. Na przykład piaskownie, gdzie wydobywano piasek do budowy centrum Gdańska, Dwór Smolny, Dwór Popielny oraz kościół Wszystkich Bożych Aniołów. W niektórych przypadkach są to jedyne, zachowane przedstawienia tych obiektów - podkreśliła Andrzejewska-Zając.
Wystawa w Muzeum Narodowym w Gdańsku ma jeszcze trzeciego bohatera. Zdradza go sam tytuł ekspozycji tj. "Powrót do domu. Gdańsk w rycinach z kolekcji pastora Johanna Haselaua". Protestancki duchowny urodził się 9 sierpnia 1736 r. w Gdańsku. Uczył się w szkole parafialnej przy kościele Mariackim, a następnie w Gimnazjum Akademickim. Na studia filozofii i nauk wyzwolonych udał się do Lipska. Powróciwszy do Gdańska objął obowiązki duszpasterskie w kościele Najświętszej Marii Panny. W 1763 r. Haselau przybył do Torunia, w którym osiadł na stałe.
Toruński pastor był jednym z prenumeratorów graficznej serii Deischa.
Kuratorka wystawy wyjaśniła, że prace Deischa pozwoliły pastorowi powracać, jak sam wspominał w swoich notatkach, do "ukochanego miasta", którego konieczność opuszczenia nie obyła się bez "wylewania częstych łez". Zaznaczyła, że Haselau był jedną z najbardziej znanych postaci w toruńskim środowisku intelektualnym XVIII wieku. Jako bibliofil i wykształcony humanista zgromadził dużą kolekcję map, rysunków i rycin przedstawiających widoki europejskich miast. Swój zbiór polecił połączyć w atlas, złożony obecnie z czterech tomów znajdujących się w Archiwum Państwowym w Toruniu.
To właśnie jeden z tych albumów, zawierający gdańskie dokumenty ikonograficzne i kartograficzne, w tym serię rycin Deischa, zostanie zaprezentowany na wystawie w oddziale Zielona Brama Muzeum Narodowego w Gdańsku.
Same zaś ryciny i ich rysunkowe pierwowzory, które zostaną pokazane na ekspozycji, pochodzą z kolekcji Muzeum Narodowego w Gdańsku.
Wernisaż wystawy “Powrót do domu. Gdańsk w rycinach z kolekcji pastora Johanna Haselaua” odbędzie się 22 kwietnia o godz. 18. Ekspozycja będzie czynna do 3 lipca.
