W tym roku przypada 42. rocznica Sierpnia '80. Z tej okazji do końca miesiąca - codziennie - będziemy przypominać debaty, rozmowy, które transmitowaliśmy rok i dwa lata temu podczas obchodów rocznicowych oraz wspomnienia uczestników Sierpnia '80.
Strajk sierpniowy w Stoczni Gdańskiej wybuchł 42 lata temu. Pamiętajmy, jak było
Mieszkanie w kamienicy przy ul. Sienkiewicza 10
Ewa i Piotr Dyk po stanie wojennym w 1984 r. wyemigrowali z Polski, najpierw do Niemiec, a następnie do Stanów Zjednoczonych. W Gdańsku przez wiele lat mieszkali w kamienicy przy ul. Sienkiewicza 10. To tam w sierpniu 1980 r. zapadła decyzja o strajku w Stoczni Gdańskiej im. Lenina.
W 1980 r. sytuacja w kraju pogarszała się, panował coraz większy kryzys. Brakowało towarów w sklepach. Brakowało wolności, bo całą władzę w swoich rękach skupiała, zależna od Moskwy, partia komunistyczna PZPR. Rosło społeczne niezadowolenie. Młodzi państwo Dykowie już w latach 70-tych XX wieku działali aktywnie w opozycji antykomunistycznej.
- Byliśmy bardzo młodymi ludźmi. W sierpniu 1980 roku mieliśmy po 25 lat. Od 7 lat byliśmy w gdańskiej opozycji przedsierpniowej. To były rzeczywiście decyzje ludzi bardzo młodych, bardzo spontaniczne, bardzo emocjonalne, ale również przemyślane, jak na osoby osiemnasto, dziewiętnastolenie. Myślę, że na pewno liczy się jakaś formacja charakteru - wspomina swoje początki w opozycji Piotr Dyk. - Tutaj ojciec Ludwik Wiśniewski miał ogromne znaczenie dla całego naszego środowiska. Ważni byli spotkani ludzie i wydarzenia. W roku 1973 byłem na wycieczce we Włoszech, gdzie trafiłem do ośrodka Kultury Paryskiej w Rzymie. Od tamtejszych działaczy otrzymałem sporą liczbę książek, którą przewiozłem nielegalnie do Polski i to, można powiedzieć, dało mi bilet do środowisk opozycyjnych, które już się kształtowały w liceum, w „Jedynce” i na Uniwersytecie Gdańskim. Byli tam Aram Rybicki, Aleksander Hall, Grześ Grzelak, Maciej Grzywaczewski.
Organizacja wielu opozycyjnych wydarzeń
W mieszkaniu przy ul. Sienkiewicza 10 zorganizowano wiele opozycyjnych wydarzeń. Tu odbywały się też spotkania z opozycjonistami z innych regionów np. z Leszkiem Moczulskim czy Kazimierzem Świtoniem.
Kamienica stała się świadkiem wielkiej historii, gdy w mieszkaniu Ewy i Piotra Dyków postanowiono zorganizować duże opozycyjne powitanie na cześć zwalnianych z aresztu opozycjonistów: Dariusza Kobzdeja i Tadeusza Szczudłowskiego.
- To było mieszkanie rodzinne Piotra, w którym mój mąż się wychował i dostaliśmy je od rodziców Piotra - wspomina Ewa Dyk. - Po naszym ślubie rodzice się wyprowadzili, nam zostawili wspaniałomyślnie to mieszkanie. Byliśmy jedną z niewielu par, która miała swoje własne mieszkanie i na dodatek nasze mieszkanie było ogromne. Mogło pełnić taką funkcję salonu opozycyjnego. Może nie takiego jak warszawski, nie był to salon stricte litaracko-artystyczny, gdzie, jakbyśmy dziś powiedzieli, bywali celebryci warszawscy. Chociaż i tacy też nas odwiedzali. Niewątpliwie było to miejsce spotkań opozycji gdańskiej i również, jak ktokolwiek przyjeżdżał z opozycji z Polski, zatrzymywał się u nas.
Ponad 120 osób w mieszkaniu
Tadeusz Szczudłowski i Dariusz Kobzdej zostali aresztowani 3 maja 1980 r. po tym, jak przemawiali pod Pomnikiem Króla Jana III Sobieskiego, w rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Wyszli na wolność po trzech miesiącach. Spotkanie na ich cześć, mogło być zorganizowane w niedzielę, 10 sierpnia. Do mieszkania przy ul. Sienkiewicza 10 przyszło mnóstwo osób, był prawdziwy tłum. Gospodarze mieszkania mówią, że mogło być ponad 120 osób. Byli m.in. Władysław Siła-Nowicki, Jacek Taylor, Aleksander Hall.
- Był Bogdan Borusewicz, który pojawił się niespodziewanie, bo w tym czasie się ukrywał. Był oczywiście Lech Wałęsa, był Borowczak. Pana Prądzyńskiego i Felskiego tak dobrze nie pamiętam. W pewnym momencie Bogdan powiedział mi, że muszą na chwilę wyjść z mieszkania, bo mieszkanie nasze, o czym wiedzieliśmy, było na podsłuchu - wspomina Ewa Dyk. - Zeszli na podwórko. To była przedwojenna kamienica, te podwórka nazywały się studniami. Były otoczone ze wszystkich stron pierzejami budynków i płotem. Po pewnym czasie wrócili. Przyjęcie było kontynuowane. Wydaje mi się, że Bogdan powiedział wtedy, że będzie się niedługo coś działo.
- Pamiętam ich, jak schodzili na dół, widziałem ich z okna - dodaje Piotr Dyk. - Byli tam może pół godziny, może dłużej. Mam to gdzieś w głowie, że od tego momentu wiedzieliśmy, że coś się stanie, coś będzie, coś jest planowane i tak też było.
UB chce zwijać a tłum nie pozwala
Kiedy wybuchł strajk w stoczni, a później w innych trójmiejskich zakładach, Ewa i Piotr Dykowie zaangażowali się we wspieranie protestu. Mieli wydane przez komitet strajkowy specjalne przepustki do stoczni. Pan Piotr m.in. organizował kapłanów, którzy mieli odprawiać msze dla strajkujących i utrzymywał kontakt z innymi zakładami. Pani Ewa wspomina, że ich małe dziecko pozostawało pod opieką dziadków, kiedy oni codziennie chodzili do stoczni. Zmieniała się sytuacja w kraju, zmieniali się ludzie. Nic już nie było takie jak dawniej.
- Można powiedzieć, że śmiertelnicy zostali aniołami. Ludzie byli dla siebie niesłychanie serdeczni. Byliśmy w różnych zakładach, które strajkowały. Alkohol był zabroniony. Wszyscy przestrzegali tego. Miałem małego Fiata 126p. Benzyna była jakoś tam wstrzymywana, ale mając legitymację ze stoczni podjeżdżałem pod jakąkolwiek stację i tankowałem. Pracownicy mówili mi: ”Oczywiście, proszę bardzo. Pan ma zadanie do wykonania” - wspomina Piotr Dyk. - Innym razem na ulicy zatrzymał się samochód i wysiadło z niego kilku ubeków. Czułem, że chcą mnie zwinąć. Zacząłem krzyczeć: „Ludzie, UB mnie zwija!” i nagle tłum się zebrał i kazał im odejść.
Mieszkanie przy ul. Sienkiewicza podpalone na zlecenie bezpieki
Stan wojenny brutalnie przerwał karnawał „Solidarności”. Piotr Dyk w pierwszych miesiącach ukrywał się, obawiając się aresztowania. Było ciężko, nie mógł znaleźć pracy jako lekarz.
- Ja nie chciałam wyjeżdżać z Polski, ale niedługo po ujawnieniu się Piotra, kiedy wyszedł z ukrycia, podpalono nasze mieszkanie - mówi Ewa Dyk. - Nie było nas w domu, spłonęły drzwi wejściowe. Aram nam później powiedział, po tym jak sprawdził w IPN, że podpalił te drzwi na zlecenie bezpieki nasz sąsiad alkoholik. W mieszkaniu z naszymi małymi dziećmi, które miały siedem miesięcy i 2,5 roku, była nasza babcia. Zauważyła płomienie, nakryła się kocem, wyskoczyła i zawiadomiła sąsiadów, którzy ugasili pożar. Dla mnie to był taki moment, kiedy pomyślałam, że mogą nam zginąć dzieci i wtedy złamałam się w tym moim postanowieniu, że nie chcę wyjeżdżać.
ZOBACZ CAŁĄ ROZMOWĘ ONLINE Z EWĄ I PIOTREM DYKAMI Z 2020 ROKU
