Korona Gdańska. 680 lat temu rozpoczęła się budowa Bazyliki Mariackiej FILM I ZDJĘCIA

Rok 1343 był w historii Gdańska przełomowy. Jak mówią źródła kościelne, początek budowy słynnej Bazyliki Wniębowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gdańsku, czyli kościoła mariackiego nastąpił 25 marca właśnie w 1343 r.. Dwa dni wcześniej rozpoczęła się inna ważna inwestycja - budowa murów Głównego Miasta. Przypominamy tę niezwykłą historię związano z budową jednej z największych ceglanych świątyń na świecie i do dziś symbolu miasta.
27.03.2023
Więcej artykułów poświęconych Gdańskowi znajdziesz na stronie głównej gdansk.pl

Bazylika Mariacka - początek budowy

Uważny zwiedzający, który porusza się po Bazylice Mariackiej z pewnością zwróci uwagę na resztki dawnego fresku, który znajduje się w nawie po lewej stronie ołtarza głównego, nad wejściem do zakrystii. Obecny proboszcz kościoła ks. Ireneusz Bradtke wyjaśnia nam, że właśnie w tym miejscu i w tym fresku odnajdujemy ślady narodzin obecnej świątyni. Na spotkanie z nami przyniósł książkę jednego ze swoich poprzedników, księdza Stanisława Bogdanowicza. Ten zasłużony dla Gdańska i kraju duchowny był też pisarzem, którego inspirowała historia. Książka, którą przyniósł obecny proboszcz nosi tytuł „Dzieła sztuki sakralnej Bazyliki Mariackiej w Gdańsku”. Autor przypomina pewną historię, jak to po wojnie w czasie ratowania kościoła odkryto nad wejściem do zakrystii fresk, a tak naprawdę napis o następującej treści:

w Roku Pańskim 1343, w środę po niedzieli Laetere (23 marca) położono kamień węgielny pod mury miejskie, w następny piątek pierwszy kamień pod mur kościoła Błogosławionej dziewicy Maryi

Niedziela Laetare, czyli radosna (łac. laetare - raduj się) to w kalendarzu liturgicznym IV niedziela wielkiego postu.

Mury Głównego Miasta mają 680 lat. To okazja do filmowego spaceru śladem dawnych fortyfikacji

stare łacińskie litery w stylu gotyckim na murze, otoczone białym tynkiem
Fragment fresku nad wejściem do zakrystii z napisem o początkach budowy Bazyliki Mariackiej
fot. Piotr Wittman/gdansk.pl

Budowę rozpoczęto na mocy przywileju lokacyjnego nadanego przez wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Ludolfa Königa.

- Przywilej wydany przez mistrza Königa niestety zaginął i nie ma tego dokumentu. Natomiast 35 lat później kolejny wielki mistrz zakonu krzyżackiego Winrich von Kniprode wydał przypominający przywilej, w którym nie tylko potwierdził zapis dotyczący Kościoła Mariackiego, ale też uporządkował kwestię handlu rybami i wiele innych spraw. Dołączył do tego kolejny przywilej, na mocy którego mamy teren pod plebanię. Ta plebania według tego, co tam zapisano, miała przypominać jeden z największych dworów ówczesnego Gdańska - mówi ks. Ireneusz Bradtke.


Zobacz Bazylikę Mariacką na zdjęciach:

159 lat budowy Bazyliki Mariackiej 

Prace budowlane przy wznoszeniu świątyni trwały 159 lat. Czy to dużo? Biorąc pod uwagę skalę inwestycji i czas wznoszenia innych wielkich kościołów w Europie wydaje się, że nie. Prace prowadzono w trzech etapach. Za datę ukończenia budowy przyjmuje się rok 1502. Jest to data umowna, bo może też oznaczać kolejną przerwę w budowie. Niemniej jednak w tym roku jest już gotowy wraz z dachem wieżą i sklepieniami kształt kościoła, który znamy do dzisiaj. Budowla powstała na planie nieregularnego krzyża łacińskiego.

Kalendarium budowy kościoła mariackiego:

1359–1363 - zbudowano sześcioprzęsłową bazylikę z wieżą prawdopodobnie o wysokości 27 metrów
1379 - Rada Głównego Miasta Gdańska zawarła z mistrzem Heinrichem Ungeradinem umowę na rozbudowę kościoła, jemu też najpewniej kościół zawdzięcza koncepcję przestrzenną, realizowaną w zasadzie bez zmian do początku XVI wieku. Powstały kaplice (w 1379 św. Doroty, w 1381 Najświętszej Marii Panny, w 1385 św. Barbary)
1400 - wzniesiono mury obwodowe transeptu i prezbiterium oraz kaplice między przyporami (wciągniętymi do wnętrza).
1440 - przypuszczalna data rozpoczęcia budowy wschodnich szczytów
1454–1466 dobudowano dwie kolejne kondygnacje wieży i tym samym podwyższono ją do dzisiejszego poziomu 78 metrów
1484–1502 przebudowano korpus nawowy na układ halowy
1492 - wykonano więźbę dachową
1494 - przebudowano nawę główną
1496 - przebudowano nawę południową
1497 - zawalił się filar w narożu korpusu i południowego ramienia transeptu, zniszczeniu uległa przylegająca Izba Radnych, odbudowano ją ok. 1498 (w 2005–2006 przywrócona do stałej ekspozycji).
1498–1502 - powstały sklepienia. Budową kierował Heinrich Hetzl (wcześniej prowadził przebudowę nawy głównej i południowej).

mapka
Kościół Wniebowzięcia NMP ok. 1600 r. (plan sztokholmski)
źródło: Gedanopedia

Odbudowa Bazyliki Mariackiej po II wojnie światowej

Zmieniali się proboszczowie, religie, władze miasta a także państwa, do których należał Gdańsk. Kościół mariacki od roku 1572 był świątynią protestancką. Jego wielowiekowa historia obfituje w niezwykłe momenty i niezwykłe osobowości, ale w tym artykule nie chcemy się skupiać na szczegółowych dziejach. Zależało nam na tym, by pokazać liczne ludzkie zabiegi i wysiłki przy budowie, a także przy odbudowie tego obiektu.

Szczególnym momentem w dziejach Bazyliki był rok 1945. Z powodu bezpośredniego ostrzału artyleryjskiego kościół stanął w płomieniach. Całkowicie strawione zostały dachy, więźba, hełmy wieżyczek narożnych, pary wieżyczek dachu nawy głównej i drewniana konstrukcja wnętrza wieży, zawaliła się około połowa sklepień, powstały liczne wyrwy i spękania w przęsłach. Ocalała tylko iglica na wieżyczce św. Jakuba. Nie było już w mieście jego dawnych mieszkańców, którzy w większości uciekli przed Armią Czerwoną. 

 

rzeźba anioła przytwierdzona do kościelnego filara, w tle sklepienia bazyliki
Jedna z zachowanych z pożogi wojennej rzeźb, w tle sklepienia bazyliki
fot. Piotr Wittman/gdansk.pl

Jesienią 1945 roku w Gdańsku byli już Polacy. Pojawiała się nowa ludność. Wtedy też wykonano pierwsze prac zabezpieczające kościół. 29 stycznia 1946 uchwałą Rady Miasta Gdańska świątynię przekazano kościołowi katolickiemu. Główne prace remontowe przeprowadzono w latach 1946–1950. Wówczas to pokryto sklepienia cienką warstwą betonu, wzmocniono część filarów, przykryto narożne wieżyczki płaskimi dachami, odbudowano szczyty południowe. W 1950 ukończono odbudowę dachów uposadowionych na konstrukcji stalowej. Ułożono posadzkę i płyty nagrobne. 17 listopada 1955 świątynię można było konsekrować.

Niezwykła makieta Bazyliki Mariackiej z 220 tys. zapałek - dar z Lubeki 

To nie koniec w latach 1959–1961 trwały prace tynkarskie we wnętrzu kościoła (pow. 10 tysięcy m² sklepień, ścian i filarów). Od 1958 zaczęły się stałe prace konserwatorskie. W 1965 w prezbiterium zbudowano żelbetowe wysokie podium (teraz je obniżono). W latach 1976–1978 zrekonstruowano cztery wieże igliczne, otrzymały wówczas konstrukcję stalową. W 1980 przywrócono tzw. wielką sygnaturkę, a także największe, wschodnie okno otrzymało witraż o powierzchni 127 m², przedstawiający wezwanie świątyni. W 1985 uruchomiono odnowione organy, a rok później zrekonstruowano ołtarz główny i odtworzono w nim gotycki sakramentarz. W 1990 zrekonstruowano zegar astronomiczny.

 

ogromna drewniana tarcza zegara na ścianie świątyni, wokół sylwetki ludzi
Fragment zegara w nawie bocznej Bazyliki Mariackiej
fot. Piotr Wittman/gdansk.pl

W 1965 świątynia podniesiona została do rangi Bazyliki Mniejszej, a w 1987 ogłoszono ją gdańską konkatedrą. Proboszczem parafii Wniebowzięcia NMP w latach 1979–2014 był wspomniany już ks. Stanisław Bogdanowicz, historyk, szczególnie zasłużony w odtwarzaniu dawnego wyposażenia wnętrza świątyni i w staraniach o powrót z Muzeum Narodowego w Warszawie znajdujących się tam od 1945 cennych mariackich dzieł.

 

ogromny pozłacany ołtarz z figurami świętych i matki boskiej we wnętrzu świątyni między filarami
Odrestaurowany ołtarz główny
fot. Piotr Wittman/gdansk.pl

Dzień dzisiejszy Bazyliki Mariackiej

A obecna, najnowsza historia kościoła to również wielki remont. Czas zrobił swoje i znowu trzeba było odnowić prawie wszystko. W latach 2017–2018 wymieniono dach na nowy, dodano jedną z nieodbudowanych po II wojnie światowej wieżyczek. Wewnątrz bazyliki odtworzono wejściowy wiatrołap i odrestaurowano niektóre zabytki. Odrestaurowano ołtarz główny, organy i słynny zegar. Zaadaptowano na salę multimedialną jedno z dawnych pomieszczeń piwnicznych. Świątynia zyskała nowoczesne instalacje teletechniczne i odgromne.

 

ogromna sylwetka kościoła w słońcu nad dachami domów
Bazylika Mariacka zwana koroną Gdańska - jej kształt góruje nad miastem od 1502 r.
fot. Piotr Wittman/gdansk.pl

Bazylika to nie tylko obiekt architektoniczny. W jej dziejach, niczym w soczewce, skupiają się skomplikowane i dramatyczne losy mieszkańców miasta, regionu, kraju i świata.

Według tradycji już w XIII w. w miejscu, gdzie dzisiaj jest Bazylika Mariacka miał stać drewniany, mały kościół, wzniesiony przez księcia Świętopełka II. Zniszczył go pożar w 1309 r. Śladów po nim nie ma. Bazylika Mariacka, która pojawiła się w tym samym miejscu przetrwała szczęśliwie wszystkie tragedie i wojny. Jest największą ceglanym kościołem na świecie, a jednocześnie symbolem Gdańska. Góruje nad całym Głównym Miastem. Jest niczym drogowskaz - przybysze widzą jej wieżę już z odległości wielu kilometrów.

Historie Gdańskie - poznaj historię i wyposażenie Bazyliki Mariackiej

TV

Każdy może pomóc