• Start
  • Wiadomości
  • Hołd dla działaczy z Wolnego Miasta Gdańska pomordowanych 22 marca 1940

“Byli Polakami. To była ich jedyna wina” - hołd dla gdańskich działaczy pomordowanych 22 marca 1940

Na Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu na Zaspie, w środę, 22 marca, odbyła się uroczystość w 83. rocznicę egzekucji 67 polskich działaczy z Wolnego Miasta Gdańska.
22.03.2023
Więcej artykułów poświęconych Gdańskowi znajdziesz na stronie głównej gdansk.pl
dwóch młodych chłopaków trzyma sztandar stojąc pomiędzy grobami. W tle widoczne flagi biało-czerwone oraz czerwone z herbem Gdańska.
Cmentarz Ofiar Hitleryzmu, jeden z pocztów sztandarowych z gdańskich szkół przed uroczystością
Fot. Piotr Wittman/www.gdansk.pl

Egzekucja, wojna, siostrzana miłość i pojednanie. Losy córek polskiego działacza z Wolnego Miasta Gdańska

Przy pomniku „W hołdzie ofiarom - Polonii Gdańskiej”, który zlokalizowany jest na Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu od strony ul. Chrobrego, zgromadziły się rodziny pomordowanych gdańskich Polaków, przedstawiciele władz miasta i organizacji zrzeszających potomków patriotów z Wolnego Miasta Gdańska, kombatanci, wojsko i młodzież.

Głos zabrała Agnieszka Owczarczak przewodnicząca Rady Miasta Gdańska:

- Spotykamy się, by oddać hołd pomordowanym polskim działaczom, obywatelom Wolnego Miasta Gdańska. W marcu 1940 roku Niemcy pozbawili życia najbardziej aktywnych polskich działaczy społecznych i zawodowych - ludzi, którzy swoje życie poświęcili Gdańskowi i Polsce. Byli w różnym wieku i mieli różne zawody, łączyło ich jedno - wszyscy byli Polakami, pracowali dla Polski. To była ich jedyna wina. Łączyło ich także to, że byli cywilami i każdy z nich miał swoje życie, rodzinę i plany na przyszłość. Jednego dnia to wszystko zniszczyła wojna. 

Nieznane dotąd zdjęcia i dokumenty z Westerplatte trafiły do Muzeum Gdańska

 

Agnieszka Owczarczak dodała, że oddając hołd ofiarom mordu sprzed 83 lat, nie sposób nie myśleć o sąsiadach z Ukrainy: - Wojska rosyjskie w sposób niezwykle okrutny rozprawiają się dzisiaj z ludnością cywilną Ukrainy. Mordują, torturują, gwałcą. Niewinni ludzie ponoszą śmierć tylko dlatego, że są Ukraińcami, że kochają swoją ojczyznę. Czujemy solidarność z cywilnymi mieszkańcami miast, które w wyniku działań rosyjskich wojsk zmieniły się w wielkie cmentarze. 

Kończąc, przewodnicząca RMG powiedziała jeszcze: - Polacy podczas drugiej wojny światowej zapłacili wielką daninę krwi i choćby przez pamięć o naszej męczeńskiej przeszłości nigdy nie będzie naszej zgody na terror, mordowanie ludzi, bestialstwo. Nigdy nie zapomnimy o zamordowanych działaczach Polonii Wolnego Miasta Gdańska, nigdy nie zapomnimy o ofiarach zza naszej wschodniej granicy. Zawsze będziemy solidaryzować się z narodem ukraińskim.

 

Elegancko ubrana kobieta w okularach przemawia do mikrofonu stojąc na tle biało-czerwonych flag
Agnieszka Owczarczak przewodnicząca Rady Miasta Gdańska
Fot. Piotr Wittman/www.gdansk.pl

 

Modlitwę w intencji pomordowanych zmówił ks. prał. ppłk. Wiesław Okoń, proboszcz w parafii. Matki Odkupiciela w Gdańsku. Następnie pod pomnikiem poświęconym ofiarom złożono kwiaty i zapalono znicze. 

W wydarzeniu uczestniczyły poczty sztandarowe gdańskich szkół: Szkoły Podstawowej nr 2,  4, 39,65, 42 (w ZSP nr 1), 48, 58 oraz Zespołu Szkół Sportowych i Mistrzostwa Sportowego i Gdańskiego Hufca ZHP.

Miejska uroczystość upamiętniająca zamordowanych 22 marca 1940 roku Polaków, organizowana w ceremoniale wojskowym, odbyła się po raz drugi i została wpisana do kalendarza wydarzeń rocznicowych i patriotycznych organizowanych w Gdańsku. 

22 marca - symbol wojennego losu wielu Polaków

22 marca to data, która jest jednocześnie symbolem wojennego losu wielu Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku. Licznych działaczy polonijnych zamordowano w 1939 roku, zaraz po wybuchu wojny. Pozostałych uwięziono. Niemieckie sądownictwo doraźne tamtej epoki skazało następnie 1800 działaczy polonijnych i pracowników polskich urzędów w Gdańsku na pobyt w obozach koncentracyjnych KL Sachsenhausen, KL Dachau, KL Sachsenhausen i KL Mauthausen. Niektórych działaczy polonijnych pozostawiono w obozie Stutthof. Przeżyli nieliczni.

Gdańska Polonia - egzekucja w Wielki Piątek

LISTA 67 POLAKÓW, STRACONYCH W WIELKI PIĄTEK 22 MARCA 1940 ROKU:

  • Binnebesel Alfons, ur. 22.04.1904 r., kolejarz;
  • Block Alojzy, syn Leona ur. 22.08. 1916 r., praktykant kolejowy;
  • Block Leon, ur. 11.04.1887, urzędnik kolejowy;
  • Borzyszkowski Edmund, ur. 1904 r., nauczyciel;
  • Ciepłuch Feliks, ur. 12.05. 1905 r., nauczyciel;
  • Cymorek Rudolf, ur.11.11.1890 r., pracownik Rady Portu i Dróg Wodnych w Gdańsku;
  • Czyżewski Mieczysław, ur. 22.01.1885 r., właściciel drukarni i wydawca;
  • Dettlaff Edmund, ur. 7.09.1913 r., asystent kolejowy;
  • Filarski Bernard, ur. 1.08.1880 r., dr medycyny, stomatolog PKP i Gimnazjum
    Polskiego w Gdańsku;
  • Gauza Józef, ur. 1901 r., nauczyciel;
  • Garyantysiewicz Alfons, ur. 14.07.1906 r., referendarz kolejowy;
  • Gierszewski Feliks, ur. 1.04.1908 r., pocztylion Poczty Polskiej w Gdańsku;
  • Goldmann Stefan, ur. 19.07.1897 r., kupiec, dyrektor Centrali Rolników w Gdańsku;
  • Górecki Marian, ur. 21.05. 1903 r., ksiądz, opiekun kaplicy pw. Matki Bożej
    Częstochowskiej w Gdańsku Nowym Porcie, prefekt Gimnazjum Polskiego w Gdańsku,
    beatyfikowany 13.06.1999 r. w Warszawie;
  • Grabowski Leon Zygmunt, ur. 26.03.1880 r., kontroler ruchu PKP;
  • Gregorkiewicz Józef, ur. 3.03.1884 r., starszy asystent kolejowy;
  • Grimsmann Zygmunt, ur. 2.05. 1910 r., asystent pocztowy;
  • Jesikiewicz Jan, ur. 8.06.1916 r., nauczyciel;
  • Jurkiewicz Antoni, ur. 20.11.1895 r., starszy asystent kolejowy;
  • Klimkiewicz Teodor, ur. 16.04.1881 r., emerytowany inspektor Poczty Polskiej;
  • Knitter Wincenty, ur. 28.01.1898 r., kolejarz;
  • Komorowski Bronisław, ur. 28.01.1899 r., ksiądz, proboszcz kościoła p.w. Św. Stanisława
    BM w Gdańsku – Wrzeszczu, beatyfikowany 13.06. 1999 r. w Warszawie;
  • Kosznik Paweł, ur. 3.06.1899 r.; inspektor kolejowy;
  • Kramer Gustaw, ur. 6.06.1898 r., inżynier elektryk, kupiec;
  • Kryn Jan, ur. 4.09.1909 r., asystent Poczty Polskiej w Gdańsku;
  • Lange Bogdan, ur. 4.02. 1906 r., adiunkt kolejowy;
  • Lendzion Antoni, ur. 10.07.1888 r., działacz związkowy Zjednoczenia Zawodowego
    Polskiego, poseł do Volkstagu WMG;
  • Łysakowski Konrad, ur. 28.12.1893 r., handlowiec, pracownik firmy PAGED w Gdyni;
  • Majkowski Jan, ur. 24.08.1893 r. , urzędnik bankowy;
  • Mionskowski Augustyn, ur. 18.08.1894 r., pracownik PKP w Gdańsku;
  • Młodzieniewski Franciszek, ur. 6.12.1894 r. pracownik Rady Portu i Dróg Wodnych w
    Gdańsku;
  • Muzyk Feliks, ur. 6.03. 1898 r., prokurent banku polsko – brytyjskiego w Gdańsku;
  • Nitka Edward, ur. 11.10.1892 r., asystent kolejowy;
  • Nitka Brunon, ur. 19.06. 1897, restaurator;
  • Ossowski Józef, ur. 20.12.1893 r. , starszy asystent kolejowy;
  • Papka Alfons, ur. 1.12.1906 r., starszy asystent Poczty Polskiej w Gdańsku;
  • Paszota Bolesław, ur. 31.08.1884 r., emerytowany naczelnik Poczty Polskiej w Gdańsku;
  • Piasecki Bolesław, ur. 14.07. 1900 r., pracownik cywilny Wydziału Wojskowego
    Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Gdańsku;
  • Planeta Juliusz, ur. 4.06.1902 r., Starszy asystent Poczty Polskiej w Gdańsku;
  • Pniewski Władysław, ur. 3.02.1893 r., dr filologii polskiej, profesor Gimnazjum
    Polskiego w Gdańsku;
  • Reetz Stanisław, ur. 8.05.1897 r., starszy ekspedient Poczty Polskiej w Gdańsku;
  • Sojecki Konrad, ur. 19.02.1890 r., starszy asystent PKP w Gdańsku;
  • Suchecki Brunon, ur. 1902 r., nauczyciel w Złotowie;
  • Szarski Gustaw, ur. 31.01.1899 r., inspektor celny;
  • Szuca Michał, ur. 4.04.1886 r., dr praw, radca finansowy Rady Portu i Dróg Wodnych w
    Gdańsku;
  • Thomas Henryk, ur. 20.09.1898 r., inżynier, pracownik Dyrekcji PKP w Gdańsku;
  • Trzebiatowski Leon, ur. 6.04. 1890 r., kolejarz, pracownik PKP w Gdańsku;
  • Wesołowski Augustyn, ur. 11.10.1882 r., kupiec, wiceprezes Gminy Polskiej w WMG;
  • Wieczorkowski Henryk, ur. 22.06.1886 r., dziennikarz;
  • Wika – Czarnowski Anastazy, ur. 30.05.1887 r., emerytowany dyrektor Poczty Polskiej w
    Gdańsku;
  • Witkowski Szymon, ur. 15.09.1878 r., kolejarz;
  • Woyda Piotr, ur. 28.09.1877 r., dr praw, wicewojewoda pomorski w l. 1920-1924;
  • Ziółkowski Tadeusz, ur. 5.06.1888 r., komandor pilotów w Gdańsku, pracownik Rady
    Portu i Dróg Wodnych;
  • 14 ofiar - nazwiska nieznane

Łącznie w egzekucjach w styczniu i w marcu 1940 r. zamordowanych zostało 89 osób. Zbrodnia ta była wyrazem zemsty wobec osób walczących o polskość Gdańska, Warmii i Mazur i na zawsze miała pozostać ukryta przed światem. Na 22 marca w 1940 roku przypadał Wielki Piątek, co zapewne nie było bez znaczenia dla sprawców zbrodni, ale i ofiar, dla których religijność była ważna w zachowaniu ludzkiej godności w warunkach obozowych.

Po zasypaniu zbiorczych grobów, Niemcy posadzili na nich brzozy, aby nikt nie mógł odnaleźć miejsca ludobójstwa. Dzięki wskazówkom świadków historii udało się w roku 1947 i 1979 odnaleźć w lesie, w odległości 2,5 km od obozu Stutthof, groby zamordowanych. Po ekshumacji, szczątki ciał zostały uroczyście przewiezione i pogrzebane na Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu na gdańskiej Zaspie.

W obozie Stutthof zmarło z powodu eksterminacji pośredniej (złych warunków mieszkalnych i sanitarnych, ciężkiej pracy, niedostatecznego ubioru i wyżywienia, epidemii biegunki i tyfusu brzusznego) oraz eksterminacji bezpośredniej (szykanowania, bicia, zastrzelenia, zagryzienia przez psy, egzekucji) kilka tysięcy więźniów. 

Gdańska Polonia - wcześniej też była egzekucja  

Ofiarami pierwszej egzekucji, 11 stycznia 1940 roku, było 22 działaczy gdańskiej Polonii. Zamordowano ich niedaleko KL Stutthof, w lesie w dzisiejszym nadleśnictwie Stegna. Byli to:

  • Brunon Buczkowski, ur. 28.02.1892 r., asesor kolejowy
  • Franciszek Kręcki, ur. 16.04.1883 r., prawnik, bankowiec
  • Stanisław Langiewicz, ur. 20.10.1908 r., st. asesor kolejowy
  • Bonifacy Łangowski, ur. 5.05.1883 r., prawnik, notariusz
  • Antoni Maciejewski, ur. 18.01.1884 r., kolejarz, naczelnik parowozowni
  • Jan Masłoch, ur. 27.05.1884 r., st. asystent kolejowy
  • Witold Nełkowski, ur. 13.02.1902 r., kolejarz, sekretarz Polskiego Zrzeszenia Pracy
  • Kazimierz Ostrowski, ur. 10.02.1880 r., st. asesor kolejowy
  • ks. Franciszek Rogaczewski, ur. 23.12.1892 r., proboszcz parafii Chrystusa Króla, od 1999 r. błogosławiony Kościoła katolickiego
  • inż. Aleksander Rożankowski, ur. 1884 r., inżynier, radca Rady Portu i Dróg Wodnych 
  • ks. Władysław Szymański, ur. 05.01.1901 r., duchowny katolicki
  • Czesław Tejkowski, ur. 17.11.1899 r., urzędnik bankowy w Banku Polsko-Brytyjskim
  • Bernard Tetzlaff, ur. 23.08.1883 r., kolejarz, konduktor PKP
  • ks. Bernard Wiecki, ur. 28.02.1884 r., duchowny katolicki
  • inż. Jan Zdeb, ur. 22.05.1887 r., komandor podporucznik, inżynier, pracownik polskich instytucji w WMG
  • Werner Zielke, ur. 07.07.1894 r., kolejarz
  • 6 osób dotąd niezidentyfikowanych

 

TV

Nowi mieszkańcy na Ujeścisku