Partnerzy wzięli udział w szeregu wykładów i spotkań warsztatowych z udziałem przedstawicieli lokalnych interesariuszy oraz spacerach z przewodnikami po Nowej Hucie i dysonansowym dziedzictwie centrum Krakowa. Uczestnicy mieli okazję gościć w siedzibach instytucji kultury, takich jak Nowohuckie Centrum Kultury, Ośrodek Kultury Norwida i Dom Utopii. Obejrzeli też specjalny pokaz sztuki „Mieszkańcy sąsiednich domów” w Teatrze Ludowym, której miejscem akcji jest dawna i współczesna Nowa Huta, krajobraz miejski, w którym odnaleźli się migrujący po wojnie z podkarpackich wsi Romowie nasycając go elementami własnej kultury, przede wszystkim muzyką i tańcem.
 |
Wznoszona od 1949 Nowa Huta decyzją Rady Miasta Krakowa jest od 2019 parkiem kulturowym. To prawdopodobnie największy, najlepiej zachowany i najpełniej chroniony zespół urbanistyczno-architektoniczny powstały w przeważającej mierze w okresie stalinowskim. Zaprojektowana jako nowe miasto, robotnicza utopia, zaplecze mieszkalne kombinatu metalurgicznego, któremu zawdzięcza swą nazwę.
 |
Czytaj więcej: odsłońmy piękno Nowej Huty
Nowością względem wcześniejszych wizyt studyjnych, a jednocześnie najważniejszym wydarzeniem spotkania była jednak Rada Polityczna sieci Archethics, do której zaproszono przedstawicieli władz wszystkich miast partnerskich. Uroczyste zebranie odbyło się w Sali Rady Miasta Krakowa.
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Miasto Gdańsk reprezentowała radna Katarzyna Czerniewska, przewodnicząca Komisji Zagospodarowania Przestrzennego. W debacie towarzyszyli jej: Rui Pedro Teixeira (burmistrz miasta Vila Nova de Cerveira), Aksenia Tileva (zastępca burmistrza miasta Kazanlak), Łukasz Sęk (zastępca Prezydenta Miasta Krakowa), Camillo Acerbi (radny miasta Cesena), David Estaban (radny miasta Betera) i Denisa Mamillo (doradca władz miasta Permet ds. międzynarodowych).
 |
 |
 |
 |
Eksperci URBACT Ileana Toscano i Nils Scheffler zadali uczestnikom trzy pytania oraz moderowali dyskusję celem uzyskania jak najbardziej wyczerpujących wypowiedzi. Posłużą one zredagowaniu Manifestu Dysonansowego Dziedzictwa o znaczeniu europejskim, którego sygnatariuszami będą miasta-założyciele sieci. Pytania odpowiadają 4 wymiarom reprezentowanym w znaku graficznym Archethics – Historii i Etyce, Architekturze oraz Społeczeństwu. Poniżej wstępna próba redakcji zebranych głosów z dyskusji, w tym wypowiedzi gdańskiej radnej wraz ze świetnym podsumowaniem autorstwa Camillo Acerbi z Ceseny.
 |
 |
Etyka i historia w nowatorskim sposobie opowiadania o dysonansowym dziedzictwie
Kluczowe pozytywne i demokratyczne wartości powiązane z kłopotliwym dziedzictwem, potencjalnie konkurujące interpretacje, świadomość historyczna, wiedza, miejsce spotkań dla mieszkańców i gości.
Gdańsk to miasto wolności, miasto Solidarności. Gdańsk to również miasto równości, która przejawia się przede wszystkim w dostępności, w inkluzywności. To nie są tylko hasła kampanii promocyjnych. Gdańszczanie mają to we krwi.
Nie możemy zupełnie odrzucić wszystkiego co kojarzy się z komunizmem, ponieważ Solidarność narodziła się właśnie w społeczeństwie stworzonym w szczególnych powojennych warunkach społecznych. Tymczasem przemiany, zwłaszcza ekonomiczne oparły się na kulcie własności prywatnej, na czym straciła przestrzeń publiczna, rozumiana zarówno dosłownie, jak i w przenośni. W imię świętej własności i wolności gospodarczej najlepiej wszystko sprywatyzować i ogrodzić.
Nie można być wolnym nie myśląc, nie dbając o innych, o to co wspólne, publiczne. To jest przestrzeń naszej wolności. To jest solidarność. Trzeba pomyśleć o drugiej stronie, o kimś kto ma mniej tej wolności i ogranicza go np. sprawność.
Dysonansowe dziedzictwo – jak schron przeciwlotniczy w Cesenie – przypomina nam jak ważny i cenny jest Pokój.
Lokalna społeczność także stanowi wartość – to jest pewne pozytywne dziedzictwo zbudowane w czasach komunistycznych. Totalitarny projekt miasta idealnego – takiego jak Nowa Huta – można postrzegać właściwie jako architektoniczne wcielenie wartości demokratycznych – wspólnoty, zrzeszania się, przyjemnego spędzania wolnego czasu. To sieć społeczna. Jak zachować te więzy w czasach współczesnych? Jak wskrzesić społeczeństwo jako humanitarną wartość w XXI wieku?
O robotniczej Nowej Hucie mówiono w mieszczańskim Krakowie jako o wrzodzie na tkance miasta – obecnie widzimy, że jest zupełnie na odwrót. Teraz to skomercjalizowane, turystyczne śródmieście wydaje się wrzodem.
Dziedzictwo związane z niewolą i wojną jest pomnikiem nie tylko cierpienia, ale także oporu – walki o sprawiedliwość. W ten może symbolizować równość, inkluzywność, sprzeciw wobec dyskryminacji. Dysonansowe dziedzictwo musi zostać zintegrowane z współczesnością jako forma, funkcja, a przede wszystkim komunikat.
Wspomnienia mogą wywoływać ból, ale nadal jest to część historii, wiedzy o przeszłości, której trzeba nauczać. Historia musi być obiektywna, a nie oparta na fake newsach, jakie rozsiewają dziś social media.
 |
 |
Architektura – możliwość przystosowania dysonansowego dziedzictwa do potrzeb współczesności
Jakie są możliwości ponownego wykorzystania (adaptive reuse) i wielorakiej interpretacji (multiple interpretations) dziedzictwa, które określamy jako kłopotliwe lub dysonansowe?
Ciekawym przykładem jest pomnik – dom Bułgarskiej Partii Komunistycznej na Buzłudży. Początkowo żadne władze nie chciały wziąć za niego odpowiedzialności, a obiekt niszczał. Kiedy jednak gmina Kazanlak zdecydowała się zapytać mieszkańców w o jego przyszłość okazało się, że aż 93% ankietowanych pragnie objąć go ochroną. Totalitarny monument jest tak ważnym znakiem w krajobrazie, że mieszkańcy uważają go za jednoczący symbol.
Pierwszym krokiem na tej drodze musi być rozpoznanie, a właściwie uznanie takiego obiektu za część dziedzictwa. Kolejny krok to jego zrozumienie. Dopiero gdy będziemy je mieli za sobą możemy myśleć o nowym życiu obiektu we współczesnych warunkach. Grunwaldzka Dzielnica Mieszkaniowa, która jest największym zespołem urbanistycznym z epoki stalinowskiej w Gdańsku jest przedmiotem licznych studiów i badań, które zaczęły się jeszcze przed startem projektu Archethics. Przeprowadzono tu wiele konkursów profesjonalnych i studenckich oraz warsztatów z udziałem mieszkańców.
Współpraca i partnerstwo. O charakterze współpracy decyduje sposób komunikowania wiadomości. Nie może ona być hermetyczna, zarezerwowana dla profesjonalistów: badaczy i architektów. Lokalna społeczność – interesariusze czują się odpowiedzialni za swoje sąsiedztwo. Należy takie postawy wspierać. Wiedza o dysonansowym dziedzictwie, o kłopotliwej historii, zwłaszcza związanej z lokalnymi wydarzeniami musi być nauczana w szkołach w ramach specjalnych oficjalnych programów.
Cesena mierzy się z dwoma głównymi problemami dotyczącymi rozpoznania i zrozumienia dziedzictwa: niewiedzą i obojętnością. Skutkuje to niewłaściwym podejściem, które często ma charakter celowy. Jedni politycy wolą unikać ryzyka gloryfikacji systemu totalitarnego, inni zaś nie widzą w dziedzictwie faszystowskim niczego dysonansowego. Przeciwnie, uważają ten okres za epokę chwały. Na styku różnych interpretacji mogą rodzić się konflikty, a podgrzewanie konfliktów tworzy podziały. Pojawia się ryzyko utraty pamięci historycznej i jej etycznej wartości.
Warto zbierać przykłady dobrego podejścia do pamięci zbiorowej. Takie, które uwzględniają wspólne pozytywne wartości i różne spojrzenia. Dalekie od obojętności lecz nie tworzące pola do konfliktu.
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Ludzie (społeczeństwo) – kontakt z młodym pokoleniem
W jaki sposób możemy w tym kontekście nawiązać kontakt z młodym pokoleniem, z tymi, którzy nie mają wspomnień z tamtych czasów? Czy kłopotliwe dziedzictwo może stanowić dla nich lekcję na przyszłość?
Należy stosować podejście interaktywne i partycypacyjne. Tworzyć przestrzeń dialogu i refleksji. Angażować sztukę, wykorzystywać aktywność twórczą.
Dla młodzieży wszystko powinno być ciekawe, mieć charakter gry. Także gdy chodzi o naukę i refleksję. Chodzi o utrzymanie uwagi, o poczucie sprawczości, o współzawodnictwo.
Z czasem młodzi ludzie sami dochodzą do przekonania, że warto uczyć się od starszych. Młodzież stopniowo odkrywa, że są oni bardziej racjonalni, że warunki panujące w komunistycznej Bułgarii zmuszały ich do świadomego myślenia o przyszłości.
Budowie świadomości wśród młodzieży służą nowe media. W atrakcyjny sposób można przedstawić pamięć w postaci wywiadów ze świadkami wydarzeń.
Odpowiedź na pytania dotyczące przyszłości można znaleźć w przeszłości. Przykładem tego są przywracane teraz przejścia dla pieszych w Gdańsku, których brak stał się przeszkodą w codziennym funkcjonowaniu dla starszych, ale korzystają z tego wszyscy. Projekty urbanistyczne z epoki Polski Ludowej często zawierały już odpowiedzi na problemy, które zaczęliśmy dostrzegać dopiero teraz. Miasta były w nich bardziej zielone i piesze – takie, do których dążymy w XXI wieku.
Budżet Obywatelski, w którym głosować i zgłaszać projekty mogą także młodzi pozwala im się aktywnie wypowiedzieć. Wiemy, że młodzi potrzebują i szukają oraz domagają się przestrzeni dla działań kulturalnych. Jeśli chcesz, żeby ludzie się zaangażowali – musisz ich zaangażować. Wziąć ich pod uwagę. Młodzi muszą być protagonistami – nie tylko widzami.
Wolność to możliwość udziału, to partycypacja. To udział w projekcie od koncepcji do realizacji. Ważnym projektem Ceseny powiązanym bezpośrednio z tematem Archethics jest Memoteka. To kolekcja świadectw ostatnich żyjących świadków wojny i epoki faszystowskiej. To projekt w założeniu żywy, interaktywny, który nie tylko przechowa wspomnienia, ale również ma szansę wpłynąć na kształtowanie postaw etycznych.
Dziedzictwo może być dysonansowe. Rozumiemy to na wielu płaszczyznach. Możemy sobie wyobrazić dziedzictwo konsonansowe – współbrzmiące. To oznacza jednak, że wszyscy musieliby mówić o nim jednym głosem, albo, że niektóre głosy musiałyby zamilknąć. Zatem powinniśmy oczekiwać by dziedzictwo było rezonansowe. Żeby było głośne, wywoływało szeroki i głęboki rozgłos.
 |
 |
 |
 |
