PORTAL MIASTA GDAŃSKA

AR.C.H.ETHICS - Dissonant Heritage. Europejskie kłopotliwe dziedzictwo jako laboratorium demokracji.

Katalog obiektów i twórców gdańskiej architektury socrealistycznej.

Publikacja: 21 grudnia 2023 r.

Więcej artykułów poświęconych Gdańskowi znajdziesz na stronie głównej gdansk.pl

Przedmiot działania

W imieniu miasta Gdańsk zdecydowaliśmy się przystąpić do projektu AR.C.H.ETICS skupiając się na kłopotliwym dziedzictwie architektonicznym epoki stalinowskiej. Był to bardzo krótki okres zawierający się w latach 1949-1956, jednak niezwykle bogaty w wydarzenia historyczno-społeczno-polityczne. Projekty z tego okresu, zwłaszcza szereg niezrealizowanych obiektów i kompleksów zabudowy cechuje nieznana wcześniej w Gdańsku skala.

Tematyka znajduje zastosowanie na niemal całym obszarze Dolnego Tarasu Gdańska (cały obszar miasta przed 1973), w tym przede wszystkim dzielnice centralne: Śródmieście i Wrzeszcz Górny (z przyległymi osiedlami w obecnych granicach dzielnic Wrzeszcz Dolny, Strzyża i Siedlce) oraz peryferyjną – ale ważną ze względu na lokalizację głównych miejsc pracy w przemyśle w okresie PRL - dzielnicę Nowy Port, a także obiekty rozproszone, głównie w postaci budynków szkolnych i pojedynczych budynków mieszkaniowych i innych, a także wnętrza budynków należących do innych epok stylistycznych (np. odbudowany westybul Politechniki Gdańskiej)

Problemy

Grunwaldzka Dzielnica Mieszkaniowa, ani w ogóle zabytki socrealizmu, nie funkcjonują w powszechnej świadomości. Pojęcie socrealizmu w popularnym dyskursie zostało rozciągnięte na inne epoki i formy stylowe (które paradoksalnie stanowiły reakcję na socrealizm! – wielka płyta). Idea ochrony poprzez wpisy do Rejestru Zabytków, Gminnej Ewidencji Zabytków, ogólne i szczegółowe wytyczne zawarte w planach miejscowych itd. pojawiła się bardzo późno – nierzadko zbyt późno i w zbyt niewielkim zakresie by uchronić cenne obiekty przed rozbiórką lub znaczną przebudową i utratą cech stylowych.

Największymi zaobserwowanymi problemami są: degradacja poprzez brak konserwacji oraz degradacja poprzez nieadekwatną konserwację i adaptację (bez poszanowania wartości historycznej i artystycznej). Oba wynikają bezpośrednio lub pośrednio ze struktury własności (złe zarządzanie po stronie gminy, rozdrobnienie własnościowe – jeden obiekt lub zespół, teren w rękach wielu właścicieli - wspólnot, nabycie nieruchomości w celach spekulacyjnych lub z zamiarem zmiany formy i funkcji zabudowy), brak jednolitych (obejmujących całe obszary założeń), odpowiednio szczegółowych (pod względem ochrony dziedzictwa) planów miejscowych i faktycznie obowiązujących dokumentów strategicznych.

Zachodnia pierzeja fragmentu al. Grunwaldzkiej - widoczna fasada poczty z 1909 wkomponowana w nową zabudowę.

Prace w ramach Lokalnej Grupy URBACT mają za zadanie szczegółowo rozpoznać wskazane problemy i zaproponować rozwiązania.

[tabela w budowie]

Dzielnica	Obszar	Obiekt	Stan zachowania	Twórcy	Data powstania
Śródmieście	Główne Miasto	Układ urbanistyczny	Zachowany – ze zmianami	Leszek T. Dąbrowski, Adam W. Kühnel, Witold Rakowski (i inni)	1952
		Droga Królewska, w tym dekoracja plastyczna	Zachowany – ze zmianami	Lech Kadłubowski, Józefa Wnukowa, Stanisław Horno-Popławski, Jacek Żuławski (i inni)	1954
		Blok Szeroka 18-26	Zachowany
		Blok Kołodziejska 7-9	Zachowany	Zygmunt Sypniewski, Stanisław Holc
		Hotel Jantar	Fasada	Lech Kadłubowski, Kazimierz Ostrowski
		Pałac Młodzieży	Zachowany
		Urząd Pocztowy ul. Długa (przebudowa)	Zachowany – ze zmianami	Lech Kadłubowski	1950
		Kino Leningrad (Neptun)	Fasada	Alfred Monczyński, Andrzej Martens, Wacław Rembiszewski, Anna Fiszer, Roman Madejski, Halina Żuławska, Janusz Bielski
		żłobek (ul. Ławnicza)	Zachowany – ze zmianami
	Stare Miasto Osiedle Północ	Układ urbanistyczny	Zachowany, częściowo niezrealizowany	Witold Rakowski, Danuta Weirowska	1955
		Zabudowa obrzeżna	Zachowany – ze zmianami	Andrzej W. Dąbrowski, Stanisław Sowiński, Edward Kliem, Jarosław Nowosadski, Henryk Olejniczak, Tadeusz Kobzdej	1953-1956
		Technikum Łączności	Zachowany
		Dom Prasy	Zachowany – zły stan kamieniarki	Wacław Rembiszewski, Stanisław Sowiński	1952
		przedszkole (ul. Bednarska)	Zachowany
	Stare Przedmieście Osiedle Południe	Bank Ochrony Środowiska (d. Prozamet)	Zachowany		1954
	Wyspa Spichrzów	Hotel Qubus (d. Cefarm)	Zachowany – ze zmianami	Andrzej Sierakowski, Andrzej Forkiewicz	1949
	Wyspa Spichrzów	zakłady Herbapol	Rozebrany
	Nowe Ogrody	Ośrodek Administracyjny	Niezrealizowany
	Nowe Ogrody	Centralny Dom Kultury	Niezrealizowany
	Długie Ogrody	zakłady Lodmor	Zachowany	Stanisław Byszewski, Edwin Korpal	1954-1956
	Dolne Miasto	Blok mieszkalny Wróbla/Śluza	Zachowany
	Dolne Miasto	Stadion Miejski im. Z. Podleckiego i Brama Maratońska	Zachowany – ze zmianami	Teodor Malczyk (?)	1951–1954 (1926)
Wrzeszcz Górny	Grunwaldzka Dzielnica Mieszkaniowa	Układ urbanistyczny	Zachowany, częściowo niezrealizowany	Józef Chmiel, Władysław Lew, Wacław Rembiszewski
		Zabudowa obrzeżna i wolnostojąca	Zachowany, zachowany ze zmianami, częściowo niezrealizowany, w różnym stanie technicznym	Zespół I: Józef Chmiel, Władysław Lew, Wacław Rembiszewski; Zespół II: Daniel Olędzki, Roman Hordyński, Jerzy Poklewski, Romuald Szurowski, Konrad Pławiński; Henryk Frey, Wacław Tomaszewski, Janusz Morek, Ryszard Semka, Kazimierz Biszewski, Marian Bajdo, L. Maciejewski
		Dzielnicowa Rada Narodowa	Niezrealizowany
		Dworzec kolejowy	Rozebrany	Czesław Świałkowski	1952
		Centrala Przemysłu Chemicznego (Chemia)	Rozebrany	Kazimierz Biszewski	1948
		Dom Książki	Zachowany	Wacław Tomaszewski	1950
		Zakład Doskonalenia Zawodowego	Zachowany	Władysław Czerny, Józef Rogowski	1947-1949 (1911)
		Biuro Projektów i Studiów Budownictwa Przemysłowego	Zachowany	Stanisław Sowiński, Kamil Lisowski	1950
		Kino na pl. Anny Walentynowicz	Niezrealizowany
		Teatr w Parku Uphagena	Niezrealizowany
		Dzielnicowy Dom Kultury w Parku de Gaulle'a	Niezrealizowany
	Politechnika Gdańska	Budynki wzniesione w ramach rozbudowy Politechniki Gdańskiej	Zachowany – ze zmianami	Stanisław Sowiński, Wacław Rembiszewski	1950
	Politechnika Gdańska	Osiedle studenckie PG (Traugutta/Do Studzienki)	Zachowany – ze zmianami	Stanisław Sowiński
Wrzeszcz Dolny	Osiedle Roosevelta	Układ urbanistyczny	Zachowany – ze zmianami, częściowo niezrealizowany	Kamil Lisowski, Maksymilian Kuźmiński	1951-1955
		Zabudowa obrzeżna i wolnostojąca	Zachowany – ze zmianami	Lech Kadłubowski, Adam Matoń	1951-1955
		Dom Stoczniowca - Hotel robotniczy SG	Zachowany – ze zmianami	Lech Kadłubowski (?)
		Zespół Szkół Budowy Okrętów	Zachowany	Ignacy Olszewski	1952-1954
		Szkoła Podstawowa 24	Zachowany – ze zmianami		1956
		Bursa, Leczkowa 1	Zachowany – ze zmianami	Władysław Hurko	1951
	Politechnika Gdańska	Osiedle studenckie PG (Wyspiańskiego)	Zachowany – ze zmianami	Wacław Rembiszewski, Cezary Ciechanowski	1953
Aniołki	d. Szpital Miejski (UCK)	Budynki wzniesione w ramach rozbudowy d. Akademii Lekarskiej (GUMED)	Zachowane, zachowane – ze zmianami, rozebrane
	Przychodnia, Al. Zwycięstwa 49	ob. Centrum Medyczne Luxmed	Zachowana
	Wojewódzka Stacja Krwiodawstwa	ob. Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa	Zachowana – rozbudowa	Stefan Porębowicz	1949-1952
	Plac Zebrań Ludowych	Muszla koncertowa	Rozebrana	Zygmunt Sypniewski	1954-1956
	Cmentarz Garnizonowy	Cmentarz Żołnierzy Radzieckich i Obelisk Pokoju	Zachowany		1951 (1822)
Siedlce	Osiedle Siedlce I	Zabudowa obrzeżna i wolnostojąca	Zachowany – ze zmianami
	Osiedle Siedlce I	Bursa, Zakopiańska 40	Zachowany – ze zmianami	Adam Lepczak	1952
	Osiedle Siedlce II	Zabudowa obrzeżna i wolnostojąca	Zachowany – ze zmianami	Maksymilian Kuźmiński, Leopold Taraszkiewicz	1952-1954
	Osiedle Siedlce II	Szkoła Podstawowa 14	Zachowany – ze zmianami		1958
Strzyża	Osiedle Wojska Polskiego	Zabudowa obrzeżna i wolnostojąca	Zachowany – ze zmianami	Kamil Lisowski, Maksymilian Kuźmiński, Witold Wierzbicki	1951-1955
Strzyża		IX Liceum Ogólnokształcące	Zachowany		1954
Stogi		Przedszkole 16	Zachowany
Oliwa	Osiedle Polanki	zabudowa wolnostojąca - Osiedle GSS	Zachowany		1956
		Państwowe Szkoły Budownictwa	Zachowany		1951-1954
		Szpital Marynarki Wojennej	Zachowany – ze zmianami	Adam W. Kühnel, Stanisław Mrozowski	1950-1954
Nowy Port	Plac Centralny	Układ urbanistyczny	Częściowo zrealizowany	Danuta Weirowska	1953
		Morski Dom Kultury	Zachowany - nieużytkowany - w złym stanie	Witold Rakowski, Adam W. Kühnel	1950-1954
		Kapitanat Portu	Zachowany		1951-1953
		Zarząd Portu	Zachowany
		Blok mieszkalny Wyzwolenia 50	Zachowany
		Biuro Spedycyjne (Hartwig)	Zachowany	Władysław Dudziński	1952