Dnia 16 października 2003 roku Dyrektor Generalny UNESCO Koichiro Matsuura poinformował o wpisaniu na listę programu UNESCO "Pamięć Świata" tekstu 21 postulatów strajkujących robotników w gdańskiej stoczni w sierpniu 1980 roku. Wraz z postulatami sierpniowymi na listę programu został wpisany także akt konfederacji warszawskiej z 1573 roku. W ten sposób na wspomnianej liście znalazło się już pięć dokumentów pochodzących z Polski - poza dwoma wymienionymi wyżej znajdują się tutaj także: Mikołaja Kopernika "O obrotach sfer niebieskich", Archiwum Ringelbluma (archiwum getta warszawskiego) i rękopisy Fryderyka Chopina.
Tablice z zapisanymi na nich postulatami strajkujących robotników w sierpniu 1980 roku są więc "najmłodszym" z polskich dokumentów uznanych za godne wpisania na listę programu "Pamięć Świata". I chociaż mają one jedynie 23 lata, to mają także niezwykle burzliwą historię a ich znaczenie dla późniejszych dziejów Polski, Europy i Świata jest nie do przecenienia.
Najważniejsze fakty związane z programem "Pamięć świata"
Ten specjalny program UNESCO został ustanowiony w 1992 roku i został pomyślany jako program równoległy wobec istniejącego od 1970 roku Programu i Listy "Światowego Dziedzictwa Ludzkości". W odróżnieniu jednak od "Światowego Dziedzictwa" program "Pamięć Świata" nie ma wciąż odrębnej konwencji, precyzującej jego cele i zasady działania. Prace nad nią trwają i dyskutowano o tym również w Gdańsku.
Jego podstawowym celem jest ochrona i promocja światowego dziedzictwa dokumentalnego. Program "Pamięć Świata" uświadamia narodom, państwom i instytucjom, jak ważne jest zachowywanie tego ulotnego i łatwo zniszczalnego dziedzictwa w postaci dokumentów. Istnieje też drugi cel, ściśle powiązany z poprzednim, są nim wszelkie działania na rzecz udostępniania zbiorów archiwalnych publiczności, np. na CD-ROM-ach, w internecie, albumach, książkach, widokówkach.
Obecnie na liście "Pamięci Świata" znajduje się 69 obiektów, pierwsze pojawiły się na niej w 1997 roku, następne w 1999 i 2001 roku. Do najcenniejszych i najbardziej uniwersalnych należą na pewno: Biblia Gutenberga, rękopis IX Symfonii Ludwika van Beethovena, dziennik z podróży dookoła świata Jamesa Cooka. Ciekawostką jest fakt, że na liście są też obiekty, na których nośnikiem informacji nie jest papier. Do takich należy kolekcja wczesnych nagrań na fonografach, które zapisywały dźwięk na wałkach woskowych z końca XIX wieku i kolekcje fotograficzne.
Na czele Polskiego Komitetu Programu "Pamięć Świata" stoi Daria Nałęcz, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych. Szefem Polskiego Komitetu do spraw UNESCO jest Tomasz Orłowski.
Kryteria w typowaniu propozucji na listę "Pamięć świata"
W ocenie poszczególnych obiektów istnieją bardzo ścisłe kryteria, które biorą pod uwagę:
- wpływ danego dokumentu na historię
- znaczenie dla okresu historycznego
- miejsce powstania
- dokonania wybitnej osoby
- szczególną ważność tematu
- wyjątkową formę i styl dzieła
- wartości społeczne i humanistyczne
Dodatkowo, brane są pod uwagę kryteria uzupełniające. Są to: kompletność zachowania materialnego dzieła i jego unikatowość.
Historia powstania tablic z postulatami z sierpnia 1980 roku
 |
 |
W nocy z 17 na 18 sierpnia 1980 r. w Sali BHP Stoczni Gdańskiej odbyła się narada działaczy gdańskiej opozycji, którzy przystąpili do układania postulatów strajkujących robotników. Wymienić tutaj należy Bogdana Borusewicza, członka Komitetu Obrony Robotników i Andrzeja Gwiazdę, działacza Wolnych Związków Zawodowych, którzy odegrali główną rolę w procesie tworzenia postulatów. W pierwotnej wersji było ich jedynie 10, ale wraz z rozwojem sytuacji ich liczba wzrosła do 21. Ostatecznej ich weryfikacji dokonał B. Borusewicz i to on zadecydował, że na pierwszym miejscu znalazło się żądanie akceptacji wolnych związków zawodowych niezależnych od władz. Następne cztery punkty dotyczyły prawa do strajku, wolności słowa, zwolnienia więźniów politycznych oraz publikację informacji o powstaniu Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego (MKS).
Zapisu tekstu postulatów na dwóch drewnianych tablicach dokonali Arkadiusz Rybicki i Maciej Grzywaczewski, związani z Ruchem Młodej Polski. Czerwoną farbą zapisano "preambułę", obwiedziono numerację poszczególnych postulatów i zapisano nazwę MKS. Na drugiej tablicy znalazła się "literówka" przy postulacie nr 8. Grzywaczewski odwrócił płytę i zaczął zapisywać jeszcze raz tekst postulatów. Ta literówka świadczy dzisiaj o autentyczności tablic, gdyż później sporządzono także kopie.
Tablice z zapisem postulatów "upubliczniono" przy bramie nr 2 stoczni 18 sierpnia 1980 roku. W sierpniu 1981 r. tablice zostały wypożyczone do Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku na wystawę w rocznicę porozumień sierpniowych. Tutaj przetrwały one do 14 grudnia 1981 r., kiedy to dwaj pracownicy muzeum, Wiesław Urbański, przewodniczący zakładowej "Solidarności" i Dariusz Chełkowski, kierowca w muzeum i także członek "Solidarności" wywieźli tablice. Powędrowały one w służbowej "Nysie" do domu Wiesława Urbańskiego, na ulicę Dekerta 6 we Wrzeszczu i zostały schowane w ściance działowej na strychu. Tam tablice znajdowały się aż do 1996 r., albowiem wcześniej (po 1989 roku) żadna instytucja nie zainteresowała się tymi pamiątkami i ostatecznie znowu trafiły one do Centralnego Muzeum Morskiego. Ostatecznie w marcu 2003 roku znalazły się one jako eksponaty na wystawie "Drogi do wolności".