Gdańsk - oficjalny portal miasta

Historia

Portal Miasta Gdańska

Portal Miasta Gdańska

Deotyma i jej „Panienka”
Jadwiga Łuszczewska, bardziej znana pod literackim pseudonimem Deotyma, przybyła ze swoimi rodzicami nad morze jako dwudziestoczteroletnia panna w 1858 roku. Zatrzymała się w Sopocie, lecz wcześniej – na krótko – odwiedziła Gdańsk.
* * * * *
Archiwum w fabryce czekolady
Na terenie do dziś działającej fabryki słodyczy w Oliwie w latach II wojny światowej funkcjonowała ważna placówka archiwalna Wehrmachtu – początkowo jako wojskowa składnica akt, a następnie jako gdańska filia Archiwum Wojsk Lądowych z Poczdamu.
* * * * *
„Wojna” na znaczki pocztowe
Pod koniec lat trzydziestych XX w. rozegrała się szczególnego rodzaju gdańsko-polska „wojna”, w której główną rolę odegrały znaczki pocztowe.
* * * * *
Machandel 00
Górale od pewnego czasu mogą legalnie pędzić śliwowicę, Kaszubom zwrócono tabakę. Marzy się przywrócenie w gdańskiej tradycji picia (z umiarem) wódki „Machandel 00” – charakterystycznego trunku, który jest bardziej gdański niż słynny „Goldwasser”.
* * * * *
Był kiedyś tramwaj na Orunię
26 czerwca 1878 roku, po dokonanym dzień wcześniej komisyjnym odbiorze jednotorowej i ponad trzykilometrowej linii z Targu Siennego na Orunię, zaprzężony w parę koni tramwaj wyruszył w pierwszy kurs. Uruchomiono tę linię jako drugą w mieście.
* * * * *
Wielki dźwig nad Motławą
Wielki Żuraw zamykający ulicę Szeroką był nie tylko ważnym portowym urządzeniem, ale też – zwłaszcza w pierwszym okresie – oznaka niezależności miasta.
* * * * *
Opowieść o gdańskich kalendarzach
Stare kalendarze, które zachowały się w Gdańsku w różnych miejscach, stanowią ciekawe źródło dla badaczy zwyczajów i kultury, a niekiedy są okazją do spotkania z konkretnym człowiekiem.
* * * * *
Most przy Stągwiach
Most Stągiewny został zasadniczo przebudowany w latach 1936-1937. Gdańszczanie z zainteresowaniem śledzili, jak powstawała nowa przeprawa.
* * * * *
Gdańsk, marzec 1945
Od początku marca 1945 roku Gdańsk był nękany nalotami bombowymi, do których w połowie miesiąca dołączył się ostrzał artyleryjski Armii Czerwonej. Bomby spadały także na gęsto zaludnione dzielnice miasta.
* * * * *
Katarzyna w ogniu
To był największy po II wojnie światowej pożar zabytkowej budowli w Gdańsku i największy od wielu lat pożar kościoła w Polsce.
* * * * *
Powrót na gdańskie uliczki
Na Starym Przedmieściu, wśród malowniczych, choć skromnych kamieniczek, których nie znajdziemy dziś przy Poggenpfuhl (Żabi Kruk) umieścił swe atelier gdański i berliński fotograf Carl Damme.
* * * * *
Moritz Stumpf & Sohn
czyli o tym, jak dobrze jest dobrze się wżenić
* * * * *
Skacik pod znakiem Raubego?
Fotografia, na której widzimy czterech mężczyzn, przy kartach i likierze, jest niewątpliwie urokliwa. I określenie miejsca tego pikniku na dachu nie sprawiło żadnych trudności.
* * * * *
Jeszcze o skacie na dachu
Dzięki wyobraźni Pawła Huelle załączone zdjęcie otrzymało literacką anegdotę (tekst „Skacik pod znakiem Raubego?”). Nieznane postaci ożyły za sprawą przypisanej im rozmowy, także aury miejsca i czasu.
* * * * *
Szkoła policyjna dla Wolnego Miasta
W okresie międzywojennym istniała we Wrzeszczu Szkoła Policji Wolnego Miasta Gdańska, która pełniła ważną rolę w procesie remilitaryzacji Wolnego Miasta.
* * * * *
Apteka w polskich rękach
Warto przypomnieć historię, która związana jest z kamienicą przy ulicy Szerokiej pod numerem 97.
* * * * *
Droga do Opackiego Młyna
W środku dolnego Wrzeszcza rozciąga się niewielka, kręta uliczka, nosząca obecnie imię Konrada Leczkowa. Większość zabudowy to stare domostwa, są tu też wielkie blokowiska akademików i puste parcele po wyburzonych już budynkach.
* * * * *
Jak w banku
Bank Handlowy w Warszawie, Oddział Gdański, Gdańsk, własne gmachy, Długi Rynek 7-8, przyjmuje wpłaty celem przekazania bez kosztów do Polski, (…) poszukuje urzędników i urzędniczek oraz sił pomocniczych dla działu bankowego i handlowego.
* * * * *
Dwie godziny wpatrywania się w miasto
Nikołaj Karamzin był w Gdańsku przejazdem, zajrzał tylko i zaraz wyjechał. Ciekawił go zachód Europy. Nie miał wobec niego kompleksów – dobrze wykształcony, dość bogaty, postanowił poznać miejsca i ludzi, o których dotąd tylko czytał.
* * * * *
Śmiała czyli cud pod Gdańskiem
Była połowa stycznia roku 1840. Na Żuławach rowy melioracyjne i kanały pokrywał lód. Tymczasem w górnym zlewisku Wisły zaświeciło słońce i dmuchnęły z zachodu wilgotne wiatry. Spowodowało to nieoczekiwane roztopy oraz ruszenie lodów spod Włocławka.
* * * * *
Niedoszły król
W historii Gdańska zwykle wymienia się Jana Heweliusza, Artura Schopenhauera, Daniela Fahrenheita, ród Ferberów, Daniela Chodowieckiego i kilku innych. Do grona tych znakomitych gdańszczan należałoby również zaliczyć księcia Adama K. Czartoryskiego.
* * * * *
Max Baumann, notariusz z Gdańska
Gdański notariusz jest autorem jednej z najważniejszych sztuk, które pojawiły się z żydowskim teatrze w latach trzydziestych XX wieku.
* * * * *
Paderewski w Gdańsku przed stu laty
W Boże Narodzenie 1918 roku Ignacy Jan Paderewski przybył do Gdańska, korzystając z pomocy brytyjskiej misji wojskowej.
* * * * *
Czego dowiadujemy się z gdańskich biletów
W 2017 roku Gdańsk stał się właścicielem bodaj największej na świecie kolekcji gdańskich biletów komunikacyjnych. Spoczywa ona w sejfie miejskiej spółki Gdańskie Autobusy i Tramwaje (GAiT).
* * * * *
Rury von Wintera
Był nadburmistrzem Gdańska przez dwadzieścia siedem lat. Postać von Wintera wiąże się z wchodzeniem Gdańska w czasy nowoczesności, co w pierwszej kolejności oznaczało budowę systemu wodociągowo-kanalizacyjnego.
* * * * *
Srebrne cacuszko
Ten niewielki przedmiot został odnaleziony dzięki archeologom, którzy w 1999 roku prowadzili pracy przy ulicy Rajskiej. Okazało się, że jest to żydowska mezuza.
* * * * *
Dwaj rybacy z osady w Jelitkowie
W pierwszym albumie „Był sobie Gdańsk”, wydanym w 1996 roku, znalazło się zdjęcie, które ukazuje przedwojennych rybaków przy kieliszku jałowcówki „Machandel”. Zdjęcie to okazuje się być jednym z tych, które po latach przemówiło…
* * * * *
Szpital przy Wielkiej Alei?
W 1900 roku w „Danziger Zeitung” ukazał się artykuł zapowiadający budowę nowego, wielkiego i nowoczesnego szpitala w Gdańsku.
* * * * *
Jeden tramwaj z typu „N”
Ten dwuczłonowy pociąg z obłym przodem pierwszego wagonu, tak niepodobny do kanciastych biało-czerwonych pudeł, które wtedy jeździły po ulicach, pojawił się w 1964 roku. Wyróżniał się prostą budową, a jego elegancję uwydatniał jasny kolor karoserii.
* * * * *
Średniowieczna święta
Wielu uważało i uważa po dziś dzień, że była osobą chorą psychicznie. Życie Doroty, wypełnione praktykami religijnymi, których żarliwość wzbudzała i zachwyt, i odrazę, uosabiało pewien wzniosły ideał późnośredniowiecznego chrześcijaństwa.
* * * * *
Granica WMG – od morza w Kolibkach do morza na Mierzei Wiślanej
28 czerwca 1919 roku „Mocarstwa Sprzymierzone i Skojarzone” podpisały w Wersalu traktat pokojowy z pokonanymi Niemcami. Artykuł 102. traktatu zobowiązywał mocarstwa do utworzenia Wolnego Miasta Gdańska.
* * * * *
Paszporty, wizy, przepustki
Powróćmy jeszcze do tematu granicy Wolnego Miasta Gdańska, by przyjrzeć się dokumentom, dzięki którym można było odbywać międzynarodowe podróże przez gdańską granicę.
* * * * *
Kraszewski w Gdańsku
We wrześniu 1867 roku Józef Ignacy Kraszewski spędził w Gdańsku nieco ponad dobę, co wystarczyło do napisania obszernej relacji i dwustustronicowej powieści.
* * * * *
Honor Francji
Wyprawa, która w 1734 roku usiłowała zmienić bieg historii, nie miała szans powodzenia. A jednak jej główny inspirator – Louis Robert Hippolyte de Brehan, hrabia de Plélo – zdawał się tego nie dostrzegać, z uporem chciał ratować honor Francji.
* * * * *
Pani Goethe z Gdańska
Otylia Wilhelmina Ernestyna Henrietta von Goethe, baronówna (Freiin) von Pogwisch, była synową Johanna Wolfganga von Goethe. Zajmowała się domem poety, przyjmowała licznych jego gości, opiekowała się teściem również po śmierci swego męża.
* * * * *
Opowieść o Adamie Vay de Vaya
W kościele św. Elżbiety przez niemal dwa wieki spoczywały doczesne szczątki węgierskiego barona Adama Vay de Vaya.
* * * * *
Okulary księcia Albrechta
Być może już w połowie XVI wieku działał w Gdańsku producent okularów.
* * * * *
Historyk Löschin
W 2018 roku minęło sto pięćdziesiąt lat od śmierci Gotthilfa Löschina, gdańskiego historyka i pedagoga.
* * * * *
Tramwajem przez Przymorze i Zaspę
Ostatniego dnia 1977 roku tysiące mieszkańców Żabianki, Przymorza i Zaspy uzyskało tramwajowe połączenie ze śródmieściem, a w drugą stronę z Jelitkowem. Łączna długość tramwajowych torów w mieście przekroczyła wtedy sto kilometrów.
* * * * *
Był kiedyś dwór w oliwskiej dolinie
Wojna obeszła się z tym miejscem łaskawie. Potem przy ulicy Bytowskiej 4 było tylko gorzej. W latach siedemdziesiątych XX wieku przymierzano się nawet do postawienia tu wielkiej chlewni.
* * * * *
Powrót marionetek
Wielowiekowa tradycja teatralna Gdańska obfitowała w wydarzenia znaczące i mniej ważne. Gdańscy teatromani mieli okazję oglądać wybitne kreacje, ale też „teatralną sieczkę”. Gdańsk był również miejscem występów miejscowych i przyjezdnych lalkarzy.
* * * * *
„Danziger Zeitung” czyli „Gazeta Gdańska”
Karta pocztowa, która reklamowała „Danziger Zeitung”, pochodzi wprawdzie z ostatnich lat wydawania gazety, ale przypomina jeden z najstarszych gdańskich dzienników.
* * * * *
Koło historii
Oto jedna z gdańskich historii, jakich pewnie wiele w pogmatwanych dziejach miasta.
* * * * *
Był taki barak na Pohulance
Splot okoliczności, których dziś nie jestem w stanie dokładnie odtworzyć, sprawił, że pod koniec lat pięćdziesiątych film „wszedł mi w krew”. Kino „Zorza” przyjeżdżało wówczas na Chełm dwa albo trzy razy w tygodniu do drewnianego, rozpadającego się baraku przy ulicy Buczka, zwanego – paradoksalnie, a jak czas pokazał skądinąd zasłużenie – domem kultury.
* * * * *
Oliwska ulica Abrahama
Ilekroć myślę o tej niewielkiej, oliwskiej ulicy zawsze jawi mi się jako mikrokosmos. Trochę tajemniczy przez swoją historię, często zupełnie zwyczajny poprzez swoją dzisiejszą codzienność. Kosmos zawarty pomiędzy dwoma światami stojącymi z istoty swojej w opozycji: między wielkim miastem, a wielkim lasem. Taka jest ulica Abrahama.
* * * * *
Jarmark Dominikański, około 1890
Fotografia jest bardzo mała (mierzy niecałe siedem na nieco ponad jedenaście centymetrów i znajduje się w zbiorach Biblioteki Gdańskiej PAN). By dojrzeć liczne szczegóły na niej zawarte, trzeba wyblakły kartonik oglądać pod solidną lupą lub w dużym powiększeniu. Co najmniej takim jak w albumie „Był sobie Gdańsk”. „Od zawsze” intrygował mnie także podpis: „Targ Drzewny w czasie Jarmarku Dominikańskiego, ok. 1890 r.”
* * * * *
Cesarski „szczyt”
Wydarzyło się to 9 września 1881 roku: w Gdańsku spotkali się najpotężniejsi monarchowie ówczesnej Europy – cesarz Wilhelm I (1797-1888) i car Aleksander III (1845-1894). Spotkanie to było wielkim zaskoczeniem i dla opinii europejskiej, i dla mieszkańców miasta.
* * * * *
Nad kuźniczkowym stawem
Nie ma już śladu po głównym nurcie Strzyży, przez wieki toczącym wodę do stawu w Kuźniczkach, przez Güntera Grassa nazwanego w powieści „Psie lata” Stawem Browarnym. Staw, który tuż przed wojną dał nazwę ślepej, mało znanej uliczce (Am Kleinhammerparkteich – Nad Stawem Kuźniczkowego Parku, po wojnie po prostu – Nad Stawem) też już zniknął.
* * * * *
Tańczące miasto
Wolność, obrotni kupcy, piękne kobiety i doskonałe piwo, czyli z czego dawniej słynął Gdańsk
* * * * *
Kilka warstw historii
Ten słup ogłoszeniowy pojawił się w Langer Markt (Długi Targ) u zbiegu z Matzkauschegasse (ulica Ławnicza) w drugiej połowie XIX wieku. Najstarsze zdjęcia tego miejsca ukazują jego obły kształt. Przez dziesięciolecia trwał na swoim miejscu, by informować mieszkańców Gdańska i przyjezdnych o najważniejszych, ważnych i zupełnie błahych sprawach miasta. Ostatni raz pełnił swą służbę w kwietniu i maju 1945 roku.
* * * * *
Długie lata na Liczmańskiego
Niedaleko Starego Rynku Oliwskiego, głównej ulicy Oliwy, leży ulica Alfa Liczmańskiego. Idąc od Rynku ulicą Leśną, pierwsze napotkane skrzyżowanie to ulica Alfa Liczmańskiego. Tu mieszkam
* * * * *
Sukces Fałata w Gdańsku
„Tow. Szerzenia Sztuki polskiej wśród obcych po zorganizowaniu poprzedniem wystaw w wszystkich nieomal poważniejszych środowiskach wielkomiejskich świata powzięto chwalebną inicjatywę przeniesienia ruchomej wystawy sztuki polskiej do Gdańska. Myśl ta została przyjęta przez kompetentne czynniki polskie z zadowoleniem, a przez całe społeczeństwo polskie z radością i wdzięcznością”.
* * * * *
Tułacz z toną ksiąg
Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk przy ulicy Wałowej jest kontynuacją Biblioteki Miejskiej, działającej tu w latach 1946-1954. Imponujący księgozbiór odziedziczyła w dużej mierze po Danziger Stadtbibiiothek, istniejącej w tym samym budynku do 1945 roku. Do 1821 roku książnica nosiła łacińską nazwę Bibliotheca Senatus Gedanensis. Utworzono ją w 1596 roku na potrzeby profesorów i studentów Gimnazjum Akademickiego założonego w 1580 roku w przestronnych wnętrzach dawnego klasztoru franciszkanów przy dzi
* * * * *
Redewka
Jest w naszym mieście całkiem pokaźny ciek, którego nazwa – Redewka – choć prastara i słowiańska, zniknęła ze wszystkich map i planów, a w opracowaniach urzędowych i technicznych została zastąpiona sztucznym mianem odnoszącym się historycznie do zupełnie innego miejsca.
* * * * *
Restaurator z dworca
Jedną z niezwykle ciekawych postaci przedwojennego Gdańska był Franciszek Szmelter, który od 1933 roku prowadził restaurację na Dworcu Głównym.
* * * * *
Pójdźmy na Długie Ogrody
„Langgarten nie jest ani długim, ani ogrodem, jest ulicą szerszą i nowszą od innych, na której oprócz starego i dość ładnego (ale protestanckiego, świeżo restaurowanego) kościoła św. Barbary nie byłoby nic do widzenia, gdyby nie »Gouvernementshaus«” – tak wspominał w 1881 roku swoją bytność w Gdańsku Stanisław Tarnowski.
* * * * *
Kazamaty Kota
W pierwszych dniach października 2015 roku podczas modernizacji ulicy Okopowej i budowy podziemnego przejścia ze skweru przed Muzeum Narodowym do przystanku SKM Gdańsk-Śródmieście odsłonięto pozostałości Bastionu Kot (Bastion Katz). Nie jest to pierwsza powojenna odsłona tych pofortecznych reliktów.
* * * * *
Potop pomocy
Zapomniana szwedzka pomoc dla Pomorza po II wojnie światowej
* * * * *
Przypomnienie van Obberghena
Jego nazwisko pojawia się niemal w każdym przewodniku i opracowaniu dotyczącym historycznych budowli miasta. Antoni van Obberghen był architektem, budowniczym i fortyfikatorem, który przez ostatnie ćwierćwiecze swego życia związany był z Gdańskiem.
* * * * *
Największy ceglany na świecie
Obok francuskiego gotyku kamiennego, w północnych Niemczech i Polsce, leżących na obszarze ubogim w kamień, narodził się i rozwinął gotyk ceglany – w porównaniu z kamiennym bardziej ascetyczny, niemal koszarowy. Stąd na naszym terenie mamy bodaj jeden kościół kamienny - w Pręgowie. Nie popadajmy jednak w kompleksy. Posiadamy coś, czego nie mają dumni Francuzi, pyszni Grecy ani nikt inny. Cóż takiego? Największy kościół ceglany na świecie. Jest nim gdańska Bazylika Konkatedralna pw. Najświętszej Maryi Panny.
* * * * *
Conradinum
28 listopada 1794 roku gdański erudyta, bibliofil i zbieracz ziół Karol Fryderyk von Conradi podpisał dokument zaczynający się słowami: „Narastająca od pewnego czasu słabość ciała skłania mnie do sporządzenia testamentu...”. Miał wówczas 52 lata i pozostawał w stanie bezżennym. W zapisie cały swój majątek przeznaczył na utworzenie Prowincjonalnego Instytutu Szkolnego i Wychowawczego im. Conradiego (ówczesne szkoły prowincjonalne przygotowywały uczniów do studiów uniwersyteckich). Pomimo sygnalizowanej „słab
* * * * *
Promenada 3 Maja
Na tę ulicę trafiał w końcu prawie każdy: tu znajdowały się cmentarze dużych parafii gdańskich. Za życia szukało się tu spokoju parków i ogrodów, ale również rozrywki w licznych salach Strzelnicy Fryderyka Wilhelma. Promenade, Nordpromenade, Horst-Hofmann-Wall, ulica 3 Maja: różne nazwy tego samego traktu.
* * * * *
Nad kanałami na Starym Mieście
Żadne miasto w przedrozbiorowej Polsce nie miało tylu zmechanizowanych zakładów produkcyjnych co Gdańsk, ale i żadne nie posiadało tylu kanałów-młynówek, które doprowadzały wodę na koła napędowe różnorodnych młynów. Najwięcej tych zakładów pracowało na obszarze Starego Miasta, a jego największą młynówką był zachowany do dzisiaj kanał Raduni.
* * * * *
Sekrety mostów nad kanałem Raduni
Budowniczowie z dawnych lat zostawiali pamiątki po sobie nie tylko w kościołach, ale także np. na mostach.
* * * * *
Miasto na furmankach
Najczęściej przywoływany obraz Gdańska z kwietnia i maja 1945 roku to miasto zasnute kłębami dymów, zżerane płomieniami niegaszonych pożarów, bez nadziei ratunku. Unoszącą się w ostatnich dniach kwietnia groźną „ścianę dymu i ognia” można było widzieć nawet z bardzo daleka.
* * * * *
Wielka Synagoga
„Światło wpada przez piękne okna, wnętrze oddycha nastrojem spokoju – odczuwa to każdy. Tutaj stawali głosiciele Słowa, rabini i kantorzy, by w mowie i modlitwie kierować ku nam słowa pociechy” – tak żegnał się z Wielką Synagogą gdańską w kwietniu 1939 roku publicysta „Jüdisches Gemeindeblatt”. W tym samym numerze pisma zapowiedziano na 15 kwietnia ostatnie nabożeństwo szabasowe w świątyni. Później był już tylko złowieszczy śmiech nazistów, rozbijających kilofami świętą szafę aron ha-kodesz, i noc Zagłady.
* * * * *
Głosujcie na listę numer 7
Na jednym z przedwojennych zdjęć, zachowanych w zbiorach Biblioteki Gdańskiej PAN, utrwalona została niezwykła sytuacja. Oto w jednym szeregu stoją obok siebie agitatorzy czterech ugrupowań politycznych w Wolnym Mieście: hitlerowiec, socjaldemokrata, centrysta i Polak. Jest niedziela 7 kwietnia 1935 roku – dzień wyborów do Volkstagu (gdańskiego Sejmu) VI kadencji.
* * * * *
Otwierano obwodnicę w 1977 roku
Otwarcie jednej jezdni obwodnicy Trójmiasta (którą dziś nazywamy zachodnią) na całej długości tej trasy nastąpiło 15 grudnia 1977 roku. Oddano wtedy do użytku ostatni odcinek Wielki Kack-Chylonia.
* * * * *
Wystawa 1904
W czerwcu 1904 roku we Wrzeszczu można było oglądać wystawę dorobku rolniczo-technicznego prowincji Prusy Zachodnie.
* * * * *
30 marca 1945
Od wielu lat co roku powtarzamy: stare, zabytkowe centrum hanzeatyckiego miasta, w którym kolejne wieki dodawały kolejne warstwy jak słoje szlachetnego drzewa, zniszczone zostało w dziewięćdziesięciu procentach. A rocznica, przypadająca w ostatnie dni marca, stała się pojemnym skrótem końca i początku, zerwania ciągłości długiego procesu, który stworzył to miasto, zakorzenione w polskiej historii, ale też niemieckiej kulturze i języku.
* * * * *
Schindler z Jelitkowa
Rankiem, 10 stycznia 1939 roku, do palestyńskiego portu w Hajfie zawinął niewielki duński frachtowiec „Frankrig”. W swoich ładowniach wiózł węgiel, załadowany dwa tygodnie wcześniej w Gdańsku. Jednak głównym jego „ładunkiem” była grupa nielegalnych pasażerów na gapę, żydowskich uciekinierów z coraz bardziej brunatnej Europy. Przewodził jej były kapitan niemieckiej żeglugi wielkiej, Gustav Pietsch.
* * * * *
Podróż życia, czyli Kindertransporty
W 1939 roku Kindertransporty były wielką akcją ratowania żydowskich dzieci. Dzięki nim udało się uratować od dziesięciu do jedenastu tysięcy dzieci. Pochodziły one z kilku państw, w dużej części z Niemiec, ale także z Wolnego Miasta Gdańska.
* * * * *
Muzeum w oliwskim pałacu
1 maja 1927 roku Senat Wolnego Miasta Gdańska podjął decyzję o przekazaniu na obiekt muzealny rokokowego zachodniego skrzydła Pałacu Opatów w Oliwie. Jak dowiadujemy się z pierwszego zeszytu naukowego oliwskiego muzeum, głównymi inicjatorami wspomnianej decyzji byli okręgowi działacze Niemieckiego Związku Ojczyźnianego (Deutschen Heimatbunde). Po odpowiednich pracach remontowo-adaptacyjnych, w niedzielę, 18 marca 1928 roku, pałac został oficjalnie udostępniony do zwiedzania jako Państwowe Muzeum Regionalne
* * * * *
Sztorm i wysoka fala w styczniu 1914
W piątkowym wydaniu wieczornym z 9 stycznia 1914 roku „Danziger Zeitung” ostrzegała przed zbliżającym się sztormem.
* * * * *
„Film nad filmami” w 1933 roku
Marlena Dietrich w „Die blonde Venus”, Johny Weissmüller w „Tarzanie”, Jan Kiepura w „Ein Lied für dich”, Maurice Chevalier w „Alles für das Kind”, Stan Laurel i Oliver Hardy w „Pech muss man haben” – to się oglądało w szesnastu kinach gdańskich w roku 1933. Jednak największym hitem kinowym tego sezonu był „film nad filmy”, przebój wytwórni Metro-Goldwyn-Mayer, „Ludzie w hotelu” („Menschen im Hotel”) z Grętą Garbo.
* * * * *
Stare zdjęcie przemówiło
Kilka miesięcy po ukazaniu się albumu „Był sobie Gdańsk” przyszła do redakcji pewna pani. Otworzyła album na stronie 146, wskazała zdjęcie i powiedziała: „To jest babcia mojego męża, Bertha Röschke”. W ten sposób zdjęcie, które do tej pory przedstawiało dla nas jedynie „przekupkę handlującą rybami przy nabrzeżu, około 1920 roku”, nagle ożyło.
* * * * *
Tragedia „Wilhelma Gustloffa”
21 stycznia 1945 roku dowódca „Wilhelma Gustloffa” otrzymał rozkaz przeprowadzenia operacji „Hanibal”, tj. przeniesienia II U-boot Lehr Division do jednego z portów w zachodniej części Morza Bałtyckiego. Jednocześnie polecono, by przyjąć na pokład uchodźców.
* * * * *
Malarz i poeta popularny wśród muzyków
Robert Reinick zyskał popularność dzięki muzyce, a działo się to w czasach, gdy w salonach grano na fortepianach i skrzypcach, deklamowano wiersze i śpiewano. Konkurencja do sławy była więc duża. Mimo to wymieniany jest jednym tchem obok Heinricha Heinego i Josepha von Eichendorffa. Unieśmiertelnił go zwłaszcza, choć nie tylko, Robert Schumann – genialny twórca pieśni przybrał w nuty pełne subtelności i emocji słowa poety urodzonego w Gdańsku.
* * * * *
Panorama ze środka miasta
Ta panorama jest ciekawa co najmniej z dwóch powodów. Po pierwsze dlatego, że nie została wykonana jak większość tego typu ujęć, z któregoś ze wzgórz przylegających do miasta (a więc Biskupiej Górki czy Grodziska), po wtóre dlatego, że prawdopodobnie złożona została z trzech oddzielnie wykonanych zdjęć.
* * * * *
Gdańskie widoki warszawskiego akwarelisty
Do 1945 roku, kiedy Gdańsk był jeszcze niezniszczony, mógł stanowić ciekawy plener nawet dla najbardziej wybrednych artystów. A jednak w porównaniu z Warszawą czy Krakowem został słabo utrwalony na płótnie, kartonie i papierze. Kolekcja dawnych gdańskich obrazów i grafik jest stosunkowo mało bogata i dlatego każdy wydobyty z zapomnienia gdański widok jest przyjmowany z uwagą.
* * * * *
Wyburzone domy Heweliusza
„Stellaeburgum” czyli Gwiazdogród, to nazwa obserwatorium Jana Heweliusza urządzonego po 1650 roku na wielkim tarasie umieszczonym na dachach jego trzech kamienic na Starym Mieście przy ulicy Korzennej 53-55. Nie miało w Europie równego do czasu założenia nowocześniejszego w Greenwich w 1675 roku. Po śmierci Heweliusza (w 1687 roku) wnętrza jego domów ulegały kilkakrotnym przebudowom, a słynne obserwatorium astronomiczne rozebrano razem z tarasem jeszcze w XVIII wieku.
* * * * *
Ulica Szeroka
Bardzo lubię chodzić ulicą Szeroką. Nie dlatego, że jest jakoś wyjątkowo piękna. W szpetocie socrealistycznej architektury, w pustych przestrzeniach po niegdysiejszych kamienicach próbowałem odnajdywać dawną Breitgasse. Te próby były jednak skazane na niepowodzenie. Dlatego pewnego dnia obłożyłem się rocznikami przedwojennych gazet, księgami adresowymi, przewodnikami, aktami policji budowlanej i ruszyłem na spacer dawną Breitgasse.
* * * * *
Budowano kiedyś kościół
28 lipca 1502 roku, o godzinie czwartej po południu wmurowano ostatnią cegłę na budowie gdańskiego kościoła Najświętszej Maryi Panny, najokazalszego na świecie reprezentanta tzw. gotyku ceglanego, który najpełniej rozwinął się w północnych Niemczech i w Polsce. Dziś, po upływie ponad pół tysiąca lat, chcielibyśmy, korzystając z obrazu namalowanego w Gdańsku sto lat po zakończeniu budowy kościoła, podejrzeć, jak wznoszono tego giganta światowej architektury ceglanej.
* * * * *
Pamiątki po biskupie Spletcie
Na początku sierpnia 2017 roku archidiecezja gdańska otrzymała w depozyt pamiątki po drugim gdańskim biskupie, Carlu Marii Spletcie.
* * * * *
Proces o „Krzyżaków”
W 1901 roku w Krakowie wytoczono proces sprzedawcy książek, który rozpowszechniał „Krzyżaków”, wydanych w Gdańsku przez Bernarda Milskiego bez zgody właścicieli praw autorskich.
* * * * *
Świąteczny czas
Przedświąteczne jarmarki, tłumy na ulicach, kolędnicy, a później szopki i choinki towarzyszą Bożemu Narodzeniu od wielu lat. Spróbujmy spojrzeć, jak ten odmienny grudniowy czas utrwalony został w niektórych gdańskich wspomnieniach.
* * * * *
Taki grudzień 1927
Był taki grudzień w międzywojennym dwudziestoleciu, trochę mroźny i obfity w śnieg, stosunkowo spokojny politycznie, i pełen tej ciepłej atmosfery, którą niesie Boże Narodzenie i Nowy Rok. Więc wróćmy na chwilę do 1927 roku i tego, co działo się w Gdańsku.
* * * * *
Trudna wyprawa do Petersburga
Podjęta przez Gdańsk próba utrzymania na tronie Stanisława Leszczyńskiego, to wyjątkowo niefortunny epizod w historii miasta. Trudno zrozumieć upór, z jakim gdańszczanie bronili przegranej sprawy. Niestety, miało ich to drogo kosztować. Tym razem przeciwnikiem w pertraktacjach pokojowych nie był zawsze słaby, bo od wszystkich zależny, władca Rzeczpospolitej Obojga Narodów, lecz potężna imperatorowa ze wschodu. Aby z nią porozmawiać, trzeba było wybrać się do dalekiego Petersburga.
* * * * *
Dziesięć linii przed stu laty
Przed stu laty Gdańsk miał dziesięć linii tramwajowych. Gdańszczanom marzyła się ich rozbudowa, aby skomunikować śródmieście z przyłączonymi w 1914 roku nowymi dzielnicami.
* * * * *
Promenada nad kanałem
Aż trudno uwierzyć, że na tym wąskim, zarośniętym drzewami i trawą nasypie mieściła się kiedyś dwupasmowa jezdnia, jeździły miejskie autobusy i tramwaje. Niemal do końca lat sześćdziesiątych XX wieku prowadziła tędy główna trasa wylotowa na Bydgoszcz, Toruń i Łódź. Ulica Jedności Robotniczej, która nie zdążyła zostać Traktem św. Wojciecha, a wcześniej jeszcze Günther Schaffer Wall (za nazistowskich czasów) i Południowa Promenada (za cesarzy Wilhelmów). Tak w skrócie można określić pozostałość po najstarszej
* * * * *
Rozwiedziony most Katastrofa na Troylu
Tragiczna w skutkach katastrofa kolejowa była w maju 1922 roku tematem dnia w Gdańsku. Zachodzono w głowę, jak mogło dojść do niecodziennego wypadku, w którym zginął maszynista lokomotywy. Po kilku dniach od katastrofy zaczęto też zastanawiać się, kto poniesie koszty koniecznych napraw.
* * * * *
Wizyta francuskiego prezydenta we wrześniu 1967 roku
„Gdańsk jest symbolem zwycięstwa, symbolem wielkości Polski, symbolem jej przyszłości” – mówił na Długim Targu Charles de Gaulle, prezydent Francji. Słowa te padły 10 września 1967 roku podczas oficjalnej wizyty w Polsce. Jednym z jej etapów było Trójmiasto.
* * * * *
Tramwaje z zajezdni modelarza
Od kilku lat w Strefie Historycznej Wolne Miasto Gdańsk przy Długim Targu można oglądać kolekcję siedemnastu modeli przedwojennych gdańskich tramwajów, które wykonał Dietrich Scheelje.
* * * * *
Oliwska nekropolia
Cmentarz w Oliwie ma długą, sięgającą XII wieku historię. W ostatnich dziesięcioleciach stał się miejscem, w którym pochowano wielu wybitnych gdańszczan.
* * * * *
Dom wychowania sierot
Relacja, w której pokazano, w jaki sposób funkcjonował gdański sierociniec na początku XIX wieku
* * * * *
Katastrofa przy Chlebnickiej
23 sierpnia 1907 roku przy ulicy Chlebnickiej runęły dwie kamienic. Szczęśliwie nikt nie zginął, ale straty były znaczne.
* * * * *
Z albumu niemieckiego sapera
Album, w którym jest sześćdziesiąt fotografii, należał do nieznanego niemieckiego sapera. Cała seria zdjęć wykonana została po 21 września 1939 roku w Gdańsku i okolicach.
* * * * *
Westerplatte, maj 1940
Zdjęcia przedstawiające teren i obiekty polskiej Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte, choć stosunkowo liczne i w większości przypadków dobrze znane, zawsze jednak wzbudzają duże zainteresowanie.
* * * * *
Miejsce przeklęte na Wyspie Spichrzów
Pożar na Wyspie Spichrzów przy Hopfengasse 10/11 był jednym z największych wydarzeń roku 1930 w Gdańsku. Pod gruzami spichrzów „Deo” i „Gloria” zginął strażak Gustaw Szynkowski.
* * * * *
Podróżnik i jego album
Jednym z najbardziej podziwianych w XVI wieku gdańskim podróżnikiem był zasłużony dla historii miasta Bartholomäus Schachman. Jego wyprawy oraz przywiezione z nich, ponoć liczne, skarby sprawiły, że nadano mu nawet przydomek – „Ulisses Azji, Europy i Afryki”.
* * * * *
Zagadki Mostu Matników
Zbudowany na Nowej Motławie Most Matników pozwalał utrzymywać komunikację między Wyspą Spichrzów na przedłużeniu ulicy Żytniej a ulicą Szopy na Dolnym Mieście. W 1896 roku, kiedy zelektryfikowano gdańskie tramwaje, ułożono na tym moście nitkę toru tramwajowego i pociągnięto nad nim nadziemną linię przesyłu prądu.
* * * * *
Niedzielny odpoczynek przed stu laty
W 1905 roku, pojawiła się w Gdańsku potrzeba, aby na łamach lokalnej prasy przypomnieć obowiązujące wówczas zwyczaje i przepisy formalne, dotyczące wykonywania pracy w niedziele i dni świąteczne. Może warto dziś, kiedy znów dyskutuje się na ten temat, przywołać główne myśli tamtego artykułu („Die Regelung der Sonntagsruhe”, „Danziger Bürger-Zeitung” 4/1905).
* * * * *
Dom z Poczdamu
Przyzwyczajeni jesteśmy do tego, że podróżują ludzie. Czy jednak słyszał ktoś, aby miejsce pobytu zmieniał dom, murowane świadectwo czyjegoś zakorzenienia? Mowa tu o niezwyczajnej budowli, którą raczej niesłusznie podejrzewało się o to, że powstała w odległej Norymberdze.
* * * * *
W samo południe, czyli czytanie zdjęcia z okładki albumu „Był sobie Gdańsk"
Zdjęcie przedstawia jeden z najbardziej znanych fragmentów Gdańska: ulicę Długą. Obiektyw aparatu nieznanego fotografa zapuścił się w cały ciąg Langgasse od narożnika Ratusza Głównomiejskiego aż do Bramy Złotej, poza którą majaczy groźna sylwetka Katowni. Ulica pełna jest ludzi, wozów dostawczych, tramwajów. Jest słoneczny letni dzień roku... No właśnie. Którego?
* * * * *
Johannes Trojan w twierdzy Wisłoujście
14 sierpnia 2017 roku mija 180 lat od dnia urodzin Johannesa Trojana, syna gdańskiego kupca, berlińskiego dziennikarza i pisarza, który w 1898 roku spędził dwa miesiące jako więzień w twierdzy Wisłoujście.
* * * * *
Pierwsze tramwaje z niską podłogą
Pierwsze tramwaje z niską podłogą w Gdańsku weszły do eksploatacji w kwietniu 1997 roku. Były to wozy typu 114Na.
* * * * *
Konkurs na gdańską kamienicę z początku XX wieku
W 1902 roku przeprowadzono pierwszy w dziejach Gdańska konkurs architektoniczny na projekty fasad dla siedemnastu budynków mieszkalnych, handlowych i biurowych.
* * * * *
Dominik czyli doroczny targ
Po roku 1260 w tradycję Gdańska wrosły doroczne sierpniowe targi, znane do wybuchu II wojny światowej jako Dominiki (niem. Danziger Dominik, Dominiksmarkt). Ich sława w różnych okresach sprowadzała nad Motławę ciekawych świata polskich szlachciców, wielkich kupców hurtowych z zachodu Europy, drobnych handlarzy, wytwórców najrozmaitszych dóbr, medyków, komediantów, kuglarzy, trefnisiów, obieżyświatów. Po wojnie powrócono do tej tradycji. Chociaż to już zupełnie inne jarmarki, nadal ściągają tłumy gdańszczan
* * * * *
Jak Alojzy Rapior ratował Józefa Piłsudskiego
Alojzy Rapior, sekretarz sądu wojennego w Gdańsku, dzięki sprawnie przeprowadzonej intrydze spowodował, że w lipcu 1917 roku Józef Piłsudski i Kazimierz Sosnkowski wywiezieni zostali z Gdańska, z tzw. strefy przyfrontowej w głąb Niemiec.
* * * * *
Józef Piłsudski w więzieniu przy Schiesstange
Wydarzyło się to w lipcowe dni 1917 roku. Osadzenie Józefa Piłsudskiego w więzieniu w przyfrontowym Gdańsku, gdzie pospolicie ferowano wyroki śmierci, niedwuznacznie wskazuje, że właśnie tutaj Niemcy zamierzali pozbyć się polskiego brygadiera. Piłsudski i Kazimierz Sosnkowski spędzili w gdańskim więzieniu kilka dni. Ich przeniesienie w głąb Niemiec poza strefę przyfrontową było możliwe dzięki determinacji Alojzego Rapiora.
* * * * *
Tramwaje bardziej „gdańskie”
Po śmierci Güntera Grassa, który urodził się w Gdańsku i był z nim mocno związany (zmarł 13 kwietnia 2015), w gdańskim ratuszu postanowiono, że pisarz zostanie uhonorowany, między innymi, przez nadanie jego imienia jednemu z wozów tramwajowych. Uznano jednocześnie, że ten tramwaj powinien przypominać tamte, które woziły gdańszczan w czasach opisywanych przez autora „Blaszanego bębenka”
* * * * *
Do nas, za nas, o nas
Jan Paweł II w Trójmieście – pielgrzymka w 1987 roku
* * * * *
Kuszenie rabbiego Bunima
Rebe Symche Bunim z Przysuchy (1765-1827), wielki chasydzki nauczyciel, zwykł mawiać do swoich uczniów: „Wielką winą człowieka nie są grzechy, których się dopuszcza – pokusa bowiem jest potężna, a jego siły nikłe. Wielka wina człowieka na tym polega, że człowiek w każdej chwili może się nawrócić, a tego nie czyni”. Mówił tak, bo sam doświadczył pokus. A zdarzyło się to w Gdańsku, w dodatku w teatrze.
* * * * *
Dwie wizyty Napoleona
Napoleon Bonaparte zdobył Gdańsk i w znacznym stopniu doprowadził do jego upadku i wyludnienia. Był jak dżuma, która sto lat wcześniej pozbawiła miasto połowy mieszkańców. W wyniku niezwykle długotrwałych działań wojennych całe dzielnice zostały doszczętnie zrujnowane, spalone i ograbione, narzucone miastu kontrybucje zachwiały jego finansami, a blokada kontynentalna Anglii doprowadziła do marazmu w handlu. Napoleon nazwał Gdańsk „kluczem do wszystkiego" i poświęcał mu wiele uwagi.
* * * * *
Anton Möller – malarz Gdańska
„Möller był dla Gdańska, jak Rubens dla Antwerpii” – tak, dość pompatycznie, napisał gdański badacz Erhardt August Hagen pod koniec XIX wieku. Nie zmienia to faktu, że wybitny artysta nazywany też był „malarzem Gdańska”.
* * * * *
Zajezdnia na ulicy Wiosennej
Zajezdnia na Dolnym Mieście, przy ulicy Wiosennej, funkcjonowała w tym miejscu ponad sto lat.
* * * * *
Ulica Grassa
Günter Grass wprowadził na karty światowej literatury krainę swojego dzieciństwa. Przede wszystkim zaś ulice i zaułki dolnego Wrzeszcza, dzielnicy, w której przed wojną mieszkał. Poczesne miejsce pośród nich zajęła ulica Labesweg wraz z domem opatrzonym numerem 13, w którym 16 października 1927 roku przyszedł na świat.
* * * * *
Miasto ukoronowane
Od 2007 roku 25 maja jest świętem Gdańska i jego mieszkańców. Wiąże się ono z postacią króla Kazimierza Jagiellończyka i z wydarzeniami 1457 roku, które miały tak wielkie znaczenie dla dziejów miasta. Warto przypomnieć, jak doszło do nadania przywilejów kazimierzowskich. Czy były to jedynie akty królewskiej łaskawości wobec portowego miasta, którego posiadanie otwierało Polsce możliwość nieskrępowanych kontaktów gospodarczych z Europą? Ponadto – czy ustanowiony w 1457 roku nowy herb Gdańska ulegał później p
* * * * *
Gdański Dworzec Główny został skopiowany w Japonii
W Imari, japońskim mieście na wyspie Kiusiu znajduje się replika gdańskiego dworca kolejowego. Wykonana została trochę „na oko”, w nieco innych proporcjach, ale widać wyraźnie: to nasz Dworzec Główny.
* * * * *
Jak po wojnie uruchomiono tramwaje
W Gdańsku stosunkowo prędko rozpoczęto usuwanie zniszczeń wojennych i przywracanie sprawności urządzeń komunalnych. Objęło to również komunikację tramwajową, która – w miarę jak oddawano kolejne połączenia – nie tylko ułatwiała poruszanie się między dzielnicami, ale wspierała postęp odbudowy i dojazd do wielu firm i urzędów. Pierwszy tramwaj wyjechał na gdańskie ulice już trzy miesiące po zakończeniu walk.
* * * * *
Günter Grass Noblista z Wrzeszcza
Zwykle mówi się: „zaskoczyła nas ta śmierć”, nawet, jeśli dotyczy to ludzi wiekowych – śmierć jest zaskakująca, niespodziewana, nieoczekiwana. Gdy dotarła do mnie – 13 kwietnia 2015 roku – wiadomość o śmierci Güntera Grassa, była ona i zaskakująca, i niespodziewana, i – bez wątpienia – zupełnie nieoczekiwana.
* * * * *
Nocna stłuczka z udziałem znanego fotografa
W sierpniu 1936 roku odnotowano w Gdańsku kilka drogowych kolizji z udziałem tramwajów. Ta, która miała miejsce 27 sierpnia około dwudziestu minut po północy, umknęła dziennikarskiej uwadze, może dlatego, że nie wydarzyło się nic groźnego, więc taki incydent wydawał się mało medialny. W Archiwum Państwowym zachowała się teczka z częścią dokumentacji sądowej, która dotyczy tego zdarzenia. Poszkodowanym w tym incydencie był znany fotograf, ale jego konsekwencje były najbardziej dotkliwe dla pechowego motornic
* * * * *
Taki pomnik Marcina Lutra był w Gdańsku
Wśród przybyszów z Polski, którzy odwiedzali dawny Gdańsk, spore emocje wywoływał zapewne widok posągu Marcina Lutra, ustawionego w Kościele Mariackim w pobliżu Bramy Groblowej, wówczas głównego wejścia do świątyni.
* * * * *
Reformacja, czyli pierwsza rewolucja w Gdańsku
Dla gdańskich luteran, którzy stanowili znakomitą większość mieszkańców miasta aż do 1945 roku, kościół Bożego Ciała i jego okolice stanowiły miejsce niezwykle ważne. Tutaj, u stóp Hagelsbergu (Gradowej Góry), znakomity kaznodzieja i propagator nauk Marcina Lutra, Jakub Hegge, 13 lipca 1522 roku wygłosił swoje pierwsze kazanie. Później w tę okolicę przybywały tłumy gdańszczan, aby go posłuchać.
* * * * *
Jak po wojnie uruchomiono tramwaje
W Gdańsku stosunkowo prędko rozpoczęto usuwanie zniszczeń wojennych i przywracanie sprawności urządzeń komunalnych. Objęło to również komunikację tramwajową, która – w miarę jak oddawano kolejne połączenia – nie tylko ułatwiała poruszanie się między dzielnicami, ale wspierała postęp odbudowy i dojazd do wielu firm i urzędów. Pierwszy tramwaj wyjechał na gdańskie ulice już trzy miesiące po zakończeniu walk.
* * * * *
Rodaku, gdy przybywasz do Gdańska…
List księdza Schütza z Sopotu wysłany do dawnych parafian w maju 1948
* * * * *
Gdańsk był pierwszy
W czerwcu 1994 roku na gdańskich ulicach pojawiły się nowe mercedesy O405N. Były to pierwsze autobusy niskopodłogowe jeżdżące w komunikacji miejskiej w Polsce.
* * * * *
Samuel Echt i jego książka
Praca Echta jest jedną z pierwszych, tak obszernych prób, opisania dziejów Żydów gdańskich (od średniowiecza po lata II wojny światowej). Autor opracował ogromny materiał źródłowy, korzystając często z dokumentów niedostępnych innym badaczom.
* * * * *
Powstańców Warszawskich, czyli przez Suchanino do Wrzeszcza
Prawie przed stu laty pojawił się pomysł, by poprowadzić nową ulicę i trasę tramwajową z obrzeży śródmieścia (Nowych Ogrodów) do Wrzeszcza przez Suchanino.
* * * * *
Jedna zimowa panorama
Bodaj najczęściej fotografowano Gdańsk z Biskupiej Górki. Może dlatego, że takie panoramy były najbardziej „pojemne”; jednym ujęciem udawało się utrwalać widok od Starego Miasta po Stare Przedmieście.
* * * * *
Zaczęło się od tramwajów z konnym zaprzęgiem
Pierwsze tramwaje pojawiły się w Gdańsku w 1873 roku. Oczywiście, były to wtedy tramwaje konne.
* * * * *
W 1908 roku pojechały tramwaje z Oliwy do Jelitkowa
Od 1901 roku tramwaje dojeżdżały z Gdańska do Oliwy dzisiejszą ulicą Wita Stwosza (wówczas Kronprinzenallee), a kończyły bieg przy obecnym Placu Inwalidów (naprzeciwko głównej bramy pocysterskiego parku). Od 18 lipca 1908 roku elektryczne tramwaje pojawiły się na kilku innych oliwskich ulicach. Tego dnia uruchomiono linię tramwajową z Rynku (Marktplatz, dzisiejszy Stary Rynek Oliwski) do Jelitkowa (Glettkau).
* * * * *
Z Fettingiem i z Baką, czyli 70 lat Teatru Wybrzeże i inne jubileusze
Teatr Wybrzeże obchodzi w tym roku 70-lecie swojego istnienia i półwiecze funkcjonowania w gmachu przy Targu Węglowym. Historię tej zasłużonej dla Pomorza placówki kultury można opowiedzieć, przybliżając... jubileusze świętowane wcześniej.
* * * * *
Na początku był Gall
Jak powstawał Teatr Wybrzeże
* * * * *
Przed dwustu pięćdziesięciu laty w Gdańsku zrobiło się jaśniej
W październiku 1766 roku na gdańskich ulicach, przede wszystkim na Głównym Mieście, po raz pierwszy w znacznej liczbie pojawiły się uliczne latarnie z lampami olejowymi.
* * * * *
Szalay, Grisard-Bourbon, Krönenberg - nieznane zdjęcia i film z dawnych lat
Różnymi drogami i z różnych źródeł ciągle pojawiają się nieznane zdjęcia Gdańska, a nawet film. Autorzy są zupełnie różni: córka francuskiego konsula, szwagier Marii Skłodowskiej-Curie i niemiecki student Politechniki Gdańskiej. Łączyło ich jedno - urok naszego miasta.
* * * * *
Wspomnienie małej latarni
Mała latarnia u szczytu wschodniego mola wprowadzającego do kanału portowego stała tu do kwietnia 2012 roku, kiedy wymieniona została na nową.
* * * * *
Tak bywało zimową porą 80 lat temu, w Wolnym Mieście Gdańsku
W drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku w Gdańsku i okolicy bywały tęgie zimy.
* * * * *
W spiżarni klasztoru, na stole u biskupa - kościelne jedzenie przed wiekami
Bywało, że im lepiej sobie jedzeniem dogadzali, tym mocniej chcieli się przypodobać Bogu poprzez zwalczanie innowierców. Gdy w 1617 roku zawitał do Gdańska z wizytacją generał Zakonu Kaznodziejskiego, Damian a Fonseca, uznał, że dominikański klasztor znakomicie nadaje się do zaprowadzenia reformy i ściślejszej reguły, bo znalazł tu „szlachetne wino i ryby, mnóstwo żywności oraz wielkie zapotrzebowanie – na walkę z protestantami”.
* * * * *
Jak budowano Most Siennicki
Pod Martwą Wisłą przemieszczamy się dzisiaj wygodnym tunelem. Pierwszą stałą przeprawą przez tę rzekę był Most Siennicki, oddany do użytku w 1912 roku.
* * * * *
Johannes Falk i jego pieśń na Boże Narodzenie
O Johannesie Falku pamięta się głównie dlatego, że stworzył jedną z najbardziej znanych pieśni związanych z Bożym Narodzeniem. Jest śpiewana przede wszystkim na obszarze niemieckojęzycznym, ale można ją też usłyszeć w wersji angielskiej.
* * * * *
Już sto dwadzieścia lat na prąd
W 1896 roku gdańskie linie tramwaju konnego zostały zelektryfikowane. Trzeba było przebudować dawną infrastrukturę i wymienić tabor.
* * * * *
Przy stole u Stoddarta
Obraz „Wieczorne spotkanie malarzy u Stoddarta w Gdańsku” to ciekawy dokument życia kulturalnego w naszym mieście w XIX wieku. Kto zasiadł wokół stołu w domu zamożnego kupca?
* * * * *
Rok 1912 - katastrofa balonu, w której zginął doktor Schucht
Okoliczności katastrofy balonu „Danzig” w 1912 r. szeroko opisywały niemieckie tytuły prasowe wydawane w mieście. Na podstawie ich lektury Tadeusz T. Głuszko napisał tekst, który po stu latach przybliża tamte wypadki polskiemu czytelnikowi. To pierwszy z serii artykułów o historii Gdańska, który portal Gdansk.pl publikuje we współpracy z magazynem "30 Dni", ukazującym się od 1998 r. i wysoko cenionym przez miłośników naszego miasta.
* * * * *
Drugi po Schopenhauerze
Krótka biografia Heinricha Rickerta, popularnego przed laty myśliciela
* * * * *
Opowieść o tym, jak z powodu mostu Polacy aresztowali znanego fotografa
Jak to się stało, że Albert Gottheil, znany gdański fotograf, trafił do aresztu w Gniewie w 1928 roku?
* * * * *
Urodziła się w dzień pocztowy
Opowieść o Johannie Schopenhauer w 250. rocznicę jej urodzin
* * * * *
Kieszeń tramwajarza - czyli jak 100 lat temu funkcjonowały miejskie tramwaje
Jednym z warunków sprawnej organizacji przejazdów w komunikacji miejskiej jest możliwość szybkiego kontaktu kierujących pojazdami z dyspozytornią ruchu, a w razie potrzeby także z właściwymi służbami pomocniczymi. Jak w naszym mieście radzono sobie z tym problemem przed stu laty?
* * * * *

Gdańsk a Polska
Przypominamy tekst Henryka Mościckiego zamieszczony w „Tygodniku Ilustrowanym” w marcu 1919 roku, w którym autor przybliża książkę Szymona Askenazego „Gdańsk a Polska”
* * * * *
Wypisy na temat „Sądu Ostatecznego”
Przypominamy wypisy dotyczące „Sądu Ostatecznego”, pochodzące z XIX-wiecznych relacji znanych polskich postaci kultury i pióra. O gdańskim tryptyku piszą: Deotyma, Józef Ignacy Kraszewski i Stanisław Tarnowski.
* * * * *
Małe uzupełnienie
Przypominamy notę polemiczną Marii Dąbrowskiej zamieszczoną w „Problemach” w 1957 roku
* * * * *
Spacer po beczce prochu
Przypominamy tekst Zygmunta Gałkowskiego opublikowany w tygodniku „Prosto z Mostu” na początku września 1939 roku
* * * * *
Niegdyś był „Danzig”...
Pisane w dwa dni po wyzwoleniu Gdańska, 2 kwietnia 1945 roku dla Polskiej Agencji Prasowej „Polpress”.
* * * * *
Powszechnie znany pod nazwą „obraz gdański”
Opis „Sądu Ostatecznego” z 1822 roku pióra Johanny Schopenhauer
* * * * *
Wyspa Spichrzów
Szkic Ludwiga Passarge’a z 1857 roku, z tomu „Z wiślanej delty”
* * * * *
Wspomnienia i legendy Gdańska
Przypominamy tekst Bolesława Bourdona zamieszczony w „Tygodniku Ilustrowanym” w maju 1922 roku
* * * * *
Na wybrzeżach Bałtyku – w Gdańsku
Reportaż Juliusza Hureta, francuskiego dziennikarza, opublikowany po polsku w tygodniu „Ziemia” w 1910 roku
* * * * *
Sytuacja Gdańska
Tekst Hermanna Rauschninga, byłego prezydenta Senatu Wolnego Miasta Gdańska, opublikowany w „Wiadomościach Literackich” w lipcu 1939 roku
* * * * *
Wspomnienia z ulicy św. Ducha
Szkic Jana Parandowskiego opublikowany w „Wiadomościach Literackich” w lipcu 1939 roku
* * * * *
Nad morzem polskim: Gdańsk
Szkic Antoniego Chołoniewskiego z broszury wydanej w 1912 roku (a wcześniej publikowany w czasopiśmie „Świat”) o tym, że polskość w Gdańsku w dłuższej perspektywie może być skazana na przegraną w starciu z kulturą niemiecką.
* * * * *
Gdańsk
Przypominamy tekst Edwarda Słońskiego opublikowany w „Tygodniku Ilustrowanym” w 1920 roku.
* * * * *
Czarne wyblakło…
Fragment tekstu Stanisława Przybyszewskiego z 1923 roku, który opublikowano w „Gazecie Gdańskiej”
* * * * *
Dwie doby w Gdańsku
Relacja nieznanego autora z pobytu w Gdańsku opublikowana w „Tygodniku Ilustrowanym” w 1884 roku
* * * * *
Gdańsk na rozdrożu
Szkic Otto Kloeppela z 1928 roku, w którym autor nawołuje, by zachować gdańską starówkę w dawnym kształcie
* * * * *
Pod krzyżacką pięścią
Przypominamy tekst Aleksandra Czechowskiego z 1908 roku, który przynosi rozważania o trudnym położeniu Polaków w Prusach Zachodnich
* * * * *
O polskości w Gdańsku garść wspomnień
Szkic wspomnieniowy Stanisława Przybyszewskiego opublikowany w 1928 roku
* * * * *
FIDELE ET INSEPARABILE REIPUBLICAE MEMBRUM
Szkic Józefa Feldmana ukazuje sytuację Gdańska w czasach wojny północnej (1700-1721) i w 1734 roku.
* * * * *
Architektura mieszczańska
Szkic Ludwiga Passarge’a z 1857 roku, z tomu „Z wiślanej delty”
* * * * *
Oblężenie Gdańska w roku 1734 (2)
Szkic historyczny cz. 2 (fragmenty)
* * * * *
Oblężenie Gdańska w roku 1734 (1)
Szkic historyczny cz. 1 (fragmenty)
* * * * *
Wenecja północy
Przypominamy tekst zatytułowany „Wenecja północy”, który jest nostalgicznym pożegnaniem z dawnym Gdańskiem, a napisany został przez Wiktora Gomulickiego.
* * * * *

Sierpień ’80 odmienił moje życie
Ze Zbigniewem Lisem, stoczniowcem, szefem strajkowej ochrony w 1980 roku, byłym działaczem „Solidarności” rozmawia Maria Mrozińska
* * * * *
W polityce ważna jest etyka i moralność
Z Bogdanem Borusewiczem, działaczem opozycji demokratycznej w PRL, marszałkiem Senatu RP (2005-2015), wicemarszałkiem w kadencji 2015-2019 rozmawia Maria Mrozińska.
* * * * *
Tożsamość dzisiejszych gdańszczan kształtowała najnowsza historia miasta
Z Tomaszem Posadzkim, adwokatem, działaczem Niezależnego Zrzeszenia Studentów, prezydentem Gdańska w latach 1994-1998, konsulem honorowym Estonii rozmawia Maria Mrozińska
* * * * *
Gdańsk jest moją miłością, miłością historyka
Z Andrzejem Drzycimskim, historykiem, dziennikarzem, byłym rzecznikiem Prezydenta RP, Lecha Wałęsy, rozmawia Maria Mrozińska
* * * * *
Literatura to piękne kłamstwo
Z Aleksandrem Jurewiczem, poetą, prozaikiem, laureatem nagrody „Splendor Gedanensis” rozmawia Maria Mrozińska
* * * * *
„Tu wolnością pachnie wiatr”*
Z Bożeną Ptak, nauczycielką, poetką, członkinią Zarządu Głównego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, autorką tekstu gdańskiego hymnu rozmawia Maria Mrozińska
* * * * *
Gdańsk okazał się prawdziwym darem losu
Z Jerzym Kiszkisem, aktorem teatralnym, telewizyjnym, filmowym, laureatem nagrody „Splendor Gedanensis” rozmawia Maria Mrozińska
* * * * *
Z mandżurskiej Atlantydy do Gdańska
Z Edwardem Kajdańskim, dziennikarzem, pisarzem, dyplomatą rozmawia Maria Mrozińska
* * * * *
„Muszę tu być i trwać”*
Ze Stanisławem Grzybem, stoczniowcem, uczestnikiem strajków 1970 i 1980, jednym z budowniczych Pomnika Poległych Stoczniowców 1970 w Gdańsku rozmawia Maria Mrozińska
* * * * *
Nie znoszę uproszczonych czarno-białych ocen
Z Olgą Krzyżanowską, wicemarszałkiem sejmu kontraktowego (1989-1991) i Sejmu RP II kadencji (1993-1997) rozmawia Maria Mrozińska
* * * * *
Od wczesnej młodości nienawidziłem represyjnego systemu
Z Aleksandrem Hallem, działaczem opozycji demokratycznej, członkiem rządu Tadeusza Mazowieckiego rozmawia Maria Mrozińska
* * * * *
Żyliśmy jak w transie
Z Bożeną Rybicką-Grzywaczewską, działaczką opozycji demokratycznej, współpracownicą Lecha Wałęsy (1980-1984) rozmawia Maria Mrozińska
* * * * *
Dorastałem do gdańskiej tożsamości
Z Jackiem Starościakiem, pierwszym prezydentem Gdańska (10 VII 1990-30 VI 1991) wybranym przez Radę pochodzącą z wolnych wyborów samorządowych rozmawia Maria Mrozińska
* * * * *
Moje dwie konspiracje
Z profesor Joanną Muszkowską-Penson rozmawia Maria Mrozińska
* * * * *
W Gdańsku dzieje się wszystko, co ważne
Z Jackiem Taylorem, znanym obrońcą w procesach politycznych, rozmawia Maria Mrozińska
* * * * *
Nie czuję się kombatantem
Z Piotrem Kapczyńskim, podziemnym drukarzem, działaczem opozycji antykomunistycznej rozmawia Maria Mrozińska
* * * * *
Widocznie bez Gdańska nie da się żyć
Z Andrzejem Wajdą, Honorowym Obywatelem Gdańska, rozmawia Maria Mrozińska
* * * * *

Spacer po dawnym Wrzeszczu
Jan Daniluk, Jarosław Wasielewski „Wrzeszcz na dawnej pocztówce. Spacer drugi”
* * * * *
Oliwskie postaci i zabytki
Zygmunt Iwicki „Bedeker oliwski”
* * * * *
Trzydziestolecie poprzez kalendarz
Mieczysław Abramowicz „Portret trzydziestolecia 1989-2019”
* * * * *
Być gdańszczaninem
„Współczesne oblicza tożsamości gdańszczan”
* * * * *
Opowieści Jacka Taylora
„Naprawdę trzeba było coś zrobić, z Jackiem Taylorem rozmawia Anna Machcewicz”
* * * * *
Sztuka w walce ideowej i politycznej
Jacek Friedrich „Walka obrazów”
* * * * *
Z Lęborka do Rzymu
Teresa Borawska, Henryk Rietz „Z Kaszub do Wiecznego Miasta”
* * * * *
Gdańsk w leksykonie z połowy XIX wieku
W. F. Zernecke „Cały Gdańsk za dwadzieścia srebrnych groszy 1843”
* * * * *
Ostatnia książka Prezydenta
Paweł Adamowicz „Gdańsk jako wspólnota”
* * * * *
Z roku na rok
Mirosław Gliński, Jerzy Kukliński „Kronika Gdańska”
* * * * *
Korespondencje z Wolnego Miasta, część druga
Adam Czartkowski „Gdańsk przed burzą 1935-1939”
* * * * *
Katolicy w mniejszości
Sławomir Kościelak „Katolicy w protestanckim Gdańsku”
* * * * *
Historycznie o Wrzeszczu
„Wędrówki po Wrzeszczu”, pod redakcją Katarzyny i Jakuba Szczepańskich
* * * * *
W cieniu spichlerzy
Andrzej Januszajtis „Gdańskie spichlerze – piękno zapomniane”
* * * * *
Dżentelmen od termometrów
Andrzej Januszajtis „Mr. Fahrenheit, dżentelmen z Gdańska”
* * * * *
Publikowali w polskiej prasie i ją redagowali
Grażyna Gzella „Dziennikarze i redaktorzy odpowiedzialni polskiej prasy Pomorza Nadwiślańskiego w okresie zaboru pruskiego. Słownik biograficzny”
* * * * *
Gdańskie debaty na stulecie niepodległości
„Polska! Polska! – ale jaka? W stulecie Niepodległości. Gdańskie Debaty Obywatelskie”
* * * * *
Co można zobaczyć w Muzeum Gdańska
„Przewodnik ilustrowany Muzeum Gdańska”
* * * * *
Szkice z podróży w połowie XIX wieku
Ludwig Passarge „Z wiślanej delty”
* * * * *
O czym mówią łacińskie napisy
Elżbieta Starek i Grzegorz Kotłowski „Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Śródmieście”
* * * * *
Łacińskie napisy w Mariackim
Elżbieta Starek i Grzegorz Kotłowski „Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Bazylika Mariacka”
* * * * *
Spotkania z mniejszościami
Anna Sobecka „Kalejdoskop. Spotkania z mniejszościami narodowymi”
* * * * *
Edycja na stulecie odzyskania niepodległości
Stefan Żeromski „Wiatr od morza”
* * * * *
Zebrane szkice Andrzeja Januszajtisa
Andrzej Januszajtis „Gdańskie ABC…”
* * * * *
Rzecz o artyście spełnionym
Kalina Zabuska „Daniela Chodowieckiego przypadki”
* * * * *
Stary kościół na Starym Mieście
Andrzej Januszajtis „O kościele Św. Katarzyny prawie wszystko”
* * * * *
Bywali w Gdańsku królowie
„Król jedzie!”, pod redakcją Edmunda Kizika
* * * * *
O gdańskiej sztuce, kulturze i jednym towarzystwie
„Miasto (dla) sztuki, sztuka (dla) miasta”, pod redakcją Jarosława Balcewicza i Marii Mendel
* * * * *
Pamiętajmy o ogrodach
„Gdańskie ogrody”
* * * * *
Mniej znane historie
Aleksandra Tarkowska „Sekrety Gdańska”
* * * * *
Co wynika z gdańskich portretów
Aleksandra Jaśniewicz „Portret w Gdańsku”
* * * * *
Wejść na Drogę Królewską
Anna Ryś, Bartłomiej Siek, Agnieszka Witczak „Droga Królewska”
* * * * *
W czasach Zakonu Krzyżackiego
Tomasz Larczyński „Ziemia gdańska w okresie panowania Zakonu Krzyżackiego”
* * * * *
Co się może wydarzyć z historią, jej rozumieniem i opowiadaniem
Peter Oliver Loew „Gdańsk i jego przeszłość”
* * * * *
Za sprawą protestantyzmu
Maciej Żakiewicz „Gdańsk ewangelicki”
* * * * *
Popatrzeć na dawne Żuławy Gdańskie
Dariusz Piasek „Żuławy Gdańskie na dawnej pocztówce”
* * * * *
Opowiedzieć, by pozostał ślad
Katarzyna Korczak „Ślad. Opowieści gdańszczan”
* * * * *
Obrazy, które zaginęły
Helena Kowalska „Straty wojenne Muzeum Miejskiego [Stadtmuseum] w Gdańsku”
* * * * *
Porównać gdańskie widoki
„Gdańsk dawniej i dziś”
* * * * *
Zaczynając od Chełma
„Historie gdańskich dzielnic: Chełm”, pod redakcją Janusza Dargacza, Katarzyny Kurkowskiej i Piotra Paluchowskiego
* * * * *
Jak kształtował się obraz Gdańska
„O Gdańsku literackim 1945-2015”, pod redakcją Janusza Mosakowskiego, Bartosza Dąbrowskiego, Radosława Młynarczyka, Artura Nowaczewskiego
* * * * *
Co może nam powiedzieć architektura
Małgorzata Omilanowska „Budowanie nad Bałtykiem”
* * * * *
Piękno ukryte we wzornikach
„Obowiązek piękna. Wzorniki i traktaty architektoniczne w zbiorach PAN Biblioteki Gdańskiej”
* * * * *
Przybliżyć Kościół Mariacki
„Kościół Mariacki w Gdańsku. Architektura”
* * * * *
Miasto i jego tożsamość
„Gdańskie tożsamości”, pod redakcją Basila Kerskiego
* * * * *
Zmagania o Bałtyk i nad Bałtykiem
Władysław Konopczyński „Kwestia bałtycka”
* * * * *
Gdańsk widziany oczami dziecka na początku XX wieku
Käthe Schirmacher „Obrazki gdańskie”
* * * * *
Badania nad XIX-wiecznym Gdańskiem
Ewa Barylewska-Szymańska, Zofia Maciakowska „Ludzie i miasto u progu nowoczesności. Socjotopografia Gdańska w pierwszej połowie XIX wieku”
* * * * *
Dbają o gdańskie drogi i zieleń
„Gdańsk – wokół dróg i zieleni”
* * * * *
W protestanckim mieście
„Gdańsk protestancki w epoce nowożytnej. W 500-lecie wystąpienia Marcina Lutra”, pod redakcją Edmunda Kizika i Sławomira Kościelaka
* * * * *
Od ulicy do ulicy na sposób encyklopedyczny
Andrzej Januszajtis „Od Aksamitnej do Żytniej”
* * * * *
Z Trojanem w XIX-wiecznym Gdańsku
Johannes Trojan „Mój ojciec, kupiec”
* * * * *
Grassowska encyklopedia
„Gdańska encyklopedia Güntera Grassa”, red. naukowa Marek Jaroszewski i Mirosław Ossowski, red. Piotr Wiktor Lorkowski
* * * * *
Z Waagem po Oruni w połowie XIX wieku
Ernst Wilhelm Waage „Szczegółowa historia Oruni”
* * * * *
Nowe opowieści o tramwajach
Sebastian Zomkowski „Tramwajem przez Gdańsk”
* * * * *
Gdańsk pod narodowosocjalistyczną flagą
Dieter Schenk „Gdańsk 1930-1945”
* * * * *
Gdańsk okiem Andrzeja Januszajtisa
Andrzej Januszajtis „Sto jeden razy Gdańsk”
* * * * *
Żyli tu menonici
Peter J. Klassen „Menonici w Polsce i Prusach w XVI-XIX w.”
* * * * *
Król Leszczyński i Gdańsk
Alfons M. Wodziński „Gdańsk za czasów Stanisława Leszczyńskiego (1704-1709, 1733-1734)”
* * * * *
Ten drugi ratusz
„Ratusz Starego Miasta w Gdańsku”, redakcja Marcin Kaleciński i Klaudiusz Grabowski
* * * * *
Najstarszy gdański kampus
Krzysztof Krzempek, Jakub Szczepański „Kampus Politechniki Gdańskiej. Powstanie i rozwój”
* * * * *
Kolejne spojrzenie na Heweliusza
Chantal Grell „Jan Heweliusz i jego czasy”
* * * * *
Skarby Muzeum Narodowego
„Skarby sztuki. Muzeum Narodowe w Gdańsku”, redakcja naukowa: Beata Purc-Stępniak
* * * * *
Korespondencje z Wolnego Miasta
Adam Czartkowski „Gdańsk przed burzą 1931-1934”
* * * * *
Rysowali w Gdańsku
Grażyna Zinówko „Rysunki artystów gdańskich i obcych działających w Gdańsku w XIX wieku”
* * * * *
Opowieść o Dolnym Mieście
Aleksander Masłowski, „Historia Dolnego Miasta do 1945 roku”
* * * * *
Gdańsk z początku XIX wieku
Friedrich von Duisburg „Wolne Miasto Gdańsk 1809”
* * * * *
Lasy też mają historię
Krzysztof Jażdżewski „Historia lasów gdańskich”
* * * * *
Historia jako biografia Gdańska
Peter Oliver Loew „Gdańsk. Biografia miasta”
* * * * *
Rządzili w Gdańsku
„Poczet sołtysów, burmistrzów, nadburmistrzów, przewodniczących Miejskiej Rady Narodowej i prezydentów Gdańska od XIII do XXI wieku”, pod redakcją Beaty Możejko
* * * * *
Teatr przy Targu Węglowym
Ewelina Damps, „Historia Teatru Miejskiego w Gdańsku (1801-1841)”
* * * * *
Gdańsk, po którym prowadzą nas pisarze
Peter Oliver Loew, „Gdańsk. Przewodnik literacki"
* * * * *
Jakie były okna w Gdańsku
Katarzyna Darecka „Okna w Gdańsku od średniowiecza do współczesności”
* * * * *
Praetorius o gdańskim gimnazjum
Ephraim Praetorius „Athenae Gedanenses”
* * * * *
Powojenna kronika oliwskiej parafii
„Kronika Oliwska od 1945 do 1979 roku”
* * * * *
Był obecny wśród nas
„Gość. Arcybiskup Tadeusz Gocłowski”
* * * * *
Pomorski władca
Marek Smoliński „Świętopełk Gdański”
* * * * *
Badanie Młodego Miasta
Janusz Lipiński, Piotr Lorens „Młode Miasto Gdańsk”
* * * * *
Ostatni z dynastii Sobiesławiców
Błażej Śliwiński „Mściwoj II (1224-1294)”
* * * * *

Portal Miasta Gdańska

Redakcja serwisu www.gdansk.pl
ul. Prof. Witolda Andruszkiewicza 5
80-601 Gdańsk
Korzystamy z danych: OpenWeatherMap

Na skróty

Redakcja

Wiadomości

BiP

Serwisy

Budżet Obywatelski

Biznes i nauka

Cennik miejski

Dialog Obywatelski

Dzielnice

Edukacja

Ekologia - Zielony Gdańsk

Fotogaleria

Gdańsk bez barier

Gdański Budżet

Gdańsk w liczbach

Gdańsk. Tu się żyje!

Gdańszczanie

Historia

Inwestycje miejskie

Kamery

Komunikacja

Kultura i rozrywka

Jarmark św. Dominika

Łączy nas Gdańsk

Meteo

Migracje

Niepodległa

Nieruchomości

Ofiarom wojny

Otwarte dane

Panel Obywatelski

PIT

Puls miasta

Rodzina

Rowerowy Gdańsk

Rozsmakuj się

Segregacja

Seniorzy

Smaki Gdańska

Strajk oświaty

Sport i rekreacja

Stadion Energa Gdańsk

Strategia

Studium

Stulecie praw wyborczych kobiet

Stypendyści Fahrenheita

Tunel pod Martwą Wisłą

Turystyka

Tu się żyje!

TV

Westerplatte

Wilniuki

Wolontariat

VAT Centralny

Zagospodarowanie przestrzenne

Zdrowie i pomoc rodzinie

Żurawie

Copyright © www.gdansk.pl