Czym są IGO?
Inwazyjne gatunki obce (IGO), to rośliny, zwierzęta, grzyby i mikroorganizmy, które trafiły do nowego środowiska. Rozprzestrzeniają się w nim w niekontrolowany sposób, zagrażając rodzimym ekosystemom. Najczęściej zostają wprowadzone do środowiska wskutek działalności człowieka.
Co sprawia, że dany gatunek staje się inwazyjny?
W nowym środowisku IGO nie mają naturalnych wrogów i nic nie ogranicza ich rozwoju, przez co mogą się bardzo szybko rozprzestrzeniać. Zazwyczaj gatunki inwazyjne należą do tzw. eurybiontów – organizmów charakteryzujących się szeroką tolerancją na czynniki środowiskowe, co oznacza, że mogą żyć i rozwijać się w zróżnicowanych warunkach, kosztem lokalnych gatunków. IGO, które dostają się do nowych ekosystemów, nie zawsze od razu zaczynają działać inwazyjnie. Często potrzebują czasu, aby się rozmnożyć i osiedlić w nowym środowisku, zanim staną się zagrożeniem dla rodzimych gatunków. Dlatego tak ważne dla ochrony przyrody jest monitorowanie i kontrolowanie IGO.
Jakie są sposoby przemieszczania się IGO?
IGO dostają się do nowych ekosystemów zarówno w wyniku działania człowieka jak i przez naturalne mechanizmy:
- Człowiek - jego działalność jest głównym źródłem wprowadzenia gatunków inwazyjnych do nowych ekosystemów. Może to być wynikiem celowych działań, takich jak import roślin ozdobnych i rolniczych, czy sprowadzenie nowych gatunków w celach hodowlanych, naukowych, badawczych lub hobbystycznych. Częstą i szkodliwą praktyką jest także uwalnianie ryb akwariowych, płazów czy gadów do rzek, jezior lub stawów. Zwierzęta mogą uciec z hodowli, ferm, ogrodów zoologicznych lub ze środka transportu, a następnie zasiedlić nowe obszary. Rośliny to z kolei uciekinierzy z naszych ogródków przydomowych oraz działek. Introdukcją nazywamy sytuację, w której IGO zostały celowo sprowadzone przez ludzi. O zawleczeniu mówimy, gdy doszło do przypadkowego transferu np. z ładunkiem na pokładzie okrętu.
- Zwierzęta - Również one nieświadomie uczestniczą w tym procesie. Nasiona, fragmenty roślin, pasożyty i grzyby mogą przyczepiać się do futra, piór, dziobów lub innych miejsc na ciele zwierząt i być przenoszone na znaczne odległości. Sytuacje takie mają miejsce jako konsekwencja naturalnej interakcji ze zwierzętami, jak i poprzez działania człowieka, na przykład podczas wędrówek turystycznych czy łowiectwa.
- Naturalne migracje - Niektóre gatunki mogą rozprzestrzeniać się naturalnie, np. w wyniku zmian klimatycznych, migracji w poszukiwaniu pokarmu lub nowych terenów rozrodczych.
- Woda - Nasiona czy fragmenty roślin mogą dryfować na powierzchni wody lub być przenoszone przez prądy rzeczne. Cieki to również szlaki szybkiego transportu dla ryb i bezkręgowców wodnych, np. skorupiaków.
- Wiatr - Nasiona niektórych gatunków roślin inwazyjnych są tak lekkie, że wiatr może przenosić je na znaczne odległości. Wiatr przyczynia się również błyskawicznego opanowania kolejnego terytorium.
- Owady i zwierzęta zapylające - Bywa, że gatunku inwazyjne produkują duże ilości nektaru i pyłku, co przyciąga ptaki, owady i inne zwierzęta zapylające. Może to skutkować odciąganiem zapylaczy od rodzimych gatunków roślin. W takiej sytuacji gatunki inwazyjne osiągają większy sukces rozrodczy i mogą wypierać rodzimą florę.
Dlaczego są groźne?
IGO to poważne zagrożenie dla rodzimej przyrody. Wypierają lokalne gatunki, co powoduje zmiany w strukturze całych ekosystemów. W przypadku roślin prowadzi to do powstawania tzw. monokultur, czyli zajęcia obszaru przez osobniki jednego gatunku. Obecność IGO prowadzi do zmniejszenia różnorodności biologicznej i utrudnia odnawianie się naturalnych zbiorowisk. Ponadto niektóre IGO, jak barszcz Sosnowskiego, stanowią zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Część z nich, jak rak pręgowaty, przenosi choroby lub pasożyty, które powodują zdziesiątkowanie rodzimych gatunków. Z kolei wiele inwazyjnych gatunków roślin wytwarza i rozprzestrzenia w swoim otoczeniu substancje chemiczne, które są szkodliwe dla innych gatunków flory.
Przykład inwazyjnych gatunków w Polsce:
- Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi)
- Barszcz Mantegazziego (Heracleum mantegazzianum)
- Rdestowiec ostrokończysty (Reynoutria japonica)
- Rdestowiec sachaliński (Reynoutria sachalinensis)
- Niecierpek gruczołowaty (Impatiens glandulifera)
- Nawłoć kanadyjska i późna (Solidago canadensis, S. gigantea)
- Kolczurka klapowana (Echinocystis lobata)
- Rak pręgowany (Orconectes limosus)
- Krab wełnistoszczypcy (Eriocheir sinensis)
- Sumik karłowaty (Ameiurus nebulosus)
- Czebaczek amurski (Pseudorasbora parva)
- Szop pracz (Procyon lotor)
- Jenot (Nyctereutes procyonoides)
Dlaczego należy je zwalczać?
W wielu przypadkach walka z IGO jest obowiązkiem wynikającym z przepisów prawa (np. rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE w sprawie zapobiegania wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu inwazyjnych gatunków obcych). IGO pozostawione bez kontroli, rozprzestrzeniają się w szybkim tempie, powodując szkody ekologiczne i gospodarcze. Monitorowanie oraz eliminacja ze środowiska naturalnego to kluczowe działanie na rzecz ochrony rodzimej przyrody.
