Basil Kerski: Lekcje Profesora Bronisława Geremka
Senat RP ogłosił rok 2022 Rokiem Bronisława Geremka. To mądra decyzja. Profesor Geremek był obok Lecha Wałęsy, Adama Michnika i Tadeusza Mazowieckiego światowym autorytetem pokojowej rewolucji Solidarności, twarzą, ikoną demokratycznej, wolnej Polski, która walczyła nie tylko o własną wolność, ale także innych narodów bloku sowieckiego. Swój autorytet Profesor zawdzięczał mądrości, naukowej renomie, odwadze obywatelskiej, skromności i umiejętności budowania więzi z ludźmi. Był polskim patriotą i kosmopolitą, świetnie władającym językiem francuskim i angielskim. Jako mediewista należał do najwybitniejszych europejskich historyków. A jako obywatel i intelektualista był jednym z najbardziej odważnych w czasach zimniej wojny. Przeżył Zagładę jako nastolatek, przez co znał wartość pokoju. Jako naukowiec i polityk budował silnie więzi Polski z Francją i Stanami Zjednoczonymi. Mimo że był ofiarą brutalnej niemieckiej polityki Zagłady, zaangażował się na rzecz pojednania z Niemcami. Był naszym adwokatem integracji Polski z Zachodem. To on jako minister spraw zagranicznych wprowadził Polskę do NATO i przekonał Zachód do rozszerzenia Unii Europejskiej na wschód. Polska jego autorytetowi, odwadze i polityce zawdzięcza w dużej mierze swoją silną pozycję w demokratycznej wspólnocie transatlantyckiej. Prowadząc Polskę na zachód, nie zapominał o naszych wschodnich sąsiadach. Dbał także o interesy ich społeczeństw obywatelskich. Był m.in. współautorem polsko-ukraińskiego porozumienia. Niestety, tragiczny wypadek nagle zakończył jego życie. Jest bohaterem wystawy stałej w Europejskim Centrum Solidarności, ale nie dożył jej otwarcia. Miałem zaszczyt pod koniec życia Profesora współpracować z nim przy budowaniu integracji europejskiej. Dzielił się wówczas ze mną i innymi młodymi Europejczykami swoim kluczowym doświadczeniem w polityce międzynarodowej. Podkreślał, że wielka polityka niezmiennie zależy od ludzi, a najważniejszą sztuką w polityce międzynarodowej jest budowanie więzi, poczucia bliskości. Uważał, że tylko świadomość więzi między ludźmi - politykami czy też obywatelami - pomaga stworzyć silne polityczne sojusze. „W polityce główną rolę odgrywają interesy - na pewno. Ale współpraca, przyjaźń czy braterstwo mają swoje znaczenie. Można też powiedzieć, że pozytywne emocje wspierają interesy. Chciałbym, aby między Europejczykami istniało nie tylko poczucie wspólnoty interesów, chociaż ono jest najważniejsze, ale także więź emocjonalna, która powiada, że mamy do siebie wzajemne zaufanie. Jeżeli mamy zaufanie, to zdołamy rozwiązać wszystkie wyzwania przyszłości” - przypominał Profesor w 2007 roku na jednej z konferencji w Berlinie. Pozytywna więź emocjonalna między narodami i zaufanie to ważny kapitał, w który musimy inwestować, aby zachować pokój. Ta lekcja Profesora Bronisława Geremka jest dziś w obliczu powrotu wojny i nacjonalizmów w Europie bardzo aktualna i powinna wyznaczać kierunek rozwoju polityki.
Basil Kerski dyrektor Europejskiego Centrum Solidarności |
SYLWETKA PROFESORA BRONISŁAWA GEREMKA
Lata wojny były dla niego szczególnie trudne ze względu na żydowskie pochodzenie. Wraz z bratem uciekł z warszawskiego getta, gdzie trafiła cała rodzina. Ojciec stracił życie w Auschwitz. Wraz z matką ukrywał się u polskiego sklepikarza Stefana Gieremka. Po wojnie matka wyszła za mąż za Stefana, a Bronisław przyjął nazwisko ojczyma w nieco zmienionym brzmieniu.
Państwo musi być…
Bronisław ukończył studia na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Wybrał karierę naukową, w wieku 28 lat obronił doktorat. Zawodowo związał się z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Interesował się historią społeczną, a zwłaszcza tak zwanym marginesem społecznym, tematem nieeksplorowanym jeszcze przez badaczy.
W jednym z wywiadów Bronisław Geremek powiedział, że „historyk średniowiecza z natury rzeczy jest niewolnikiem własnego wyboru”. W jego przypadku - zarówno historyka, jak i polityka - owo niewolnictwo wiązało się jednak z odpowiedzialnością za publiczne dobro obecnych i przyszłych – Polski i Europy.
W akcie sprzeciwu wobec inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację, wystąpił z szeregów PZPR i zaangażował się w działalność opozycyjną. Wykładał w Towarzystwie Kursów Naukowych. W 1975 roku, w czasach Edwarda Gierka, podpisał tzw. List 7, radykalnie domagający się reform. Kiedy wybuchły strajki sierpniowe w 1980 roku, został doradcą Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej i członkiem Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność”.
Podczas I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność” w ogromnym stopniu przyczynił się do opracowania programu związku. To, co do dzisiaj zadziwia w uchwale programowej zjazdu, to niezwykła dojrzałość tego dokumentu i położenie podwalin pod Polskę samorządną i demokratyczną. „U podstaw działania stać musi poszanowanie człowieka. Państwo ma służyć człowiekowi, a nie panować nad nim; organizacja państwowa ma służyć społeczeństwu i nie może być utożsamiona z jedną partią polityczną. Państwo musi być rzeczywiście wspólnym dobrem całego narodu. Praca jest dla człowieka, o jej sensie stanowi zbliżenie jej do człowieka, do jego rzeczywistych potrzeb” - czytamy w dokumencie.
Drużyna Lecha
Jak wielu innych działaczy Solidarności Bronisław Geremek został internowany 13 grudnia 1981 roku. Aż do grudnia 1982 roku przebywał kolejno w obozach w Iławie, Białołęce, Jaworzu i Darłówku. W maju 1983 roku ponownie został aresztowany, ale w lipcu opuścił więzienie na mocy amnestii (w PRL ogłaszano amnestię zawsze z okazji kolejnych rocznic „narodzin Polski Ludowej”, czyli 22 lipca). W 1985 roku po 30 latach stracił pracę w ukochanym Instytucie Historii PAN. W październiku 1986 roku był jednym z inicjatorów apelu wzywającego do zniesienia amerykańskich sankcji gospodarczych wobec PRL. W grudniu 1988 roku sytuacja w Polsce zaczęła się zmieniać.
Jego rola podczas obrad Okrągłego Stołu jest nie do przecenienia. Współprzewodniczył zespołowi ds. reform politycznych.
Gdy w 1989 roku powstał Komitet Obywatelski przy Lechu Wałęsie to Bronisław Geremek i Andrzej Wajda wpadli na pomysł wykonania serii plakatów wyborczych, na których solidarnościowych kandydatów do Sejmu i Senatu wspierać będzie sam Lech Wałęsa, cieszący się autorytetem legendarny przywódca opozycji. Zdjęcia Drużyny Lecha stały się ikoną wyborów 4 czerwca 1989 roku. Na naszej wystawie ECS, w sali E DROGA DO DEMOKRACJI, prezentujemy plakaty wyborcze z 4 czerwca.
W wolnej Polsce Bronisław Geremek był posłem na Sejm RP i jednym z założycieli Unii Demokratycznej, potem Unii Wolności. Wykładał na paryskiej Sorbonie i w Collège de France, był dyrektorem Ośrodka Kultury Polskiej w Paryżu. Biegle władał językiem francuskim i swobodnie poruszał się w świecie polityki. Stał się naturalnym kandydatem na ministra spraw zagranicznych. Piastował ten urząd w rządzie Jerzego Buzka (1997-2000). Ten czas jeszcze za jego życia przeszedł do historii. 12 marca 1999 roku Bronisław Geremek w imieniu rządu Rzeczypospolitej Polskiej przekazał na ręce sekretarz stanu USA Madeleine Albright akt przystąpienia Polski do NATO. W 2000 roku stworzył nową strategię polityki polskiej wobec Rosji, która polegała na jednoczesnym wspieraniu demokratycznych dążeń krajów postkomunistycznych oraz pokojowym rozwiązywaniu kwestii spornych na linii Warszawa - Moskwa.
Rzecznik pojednania
Był nie tylko wybitnym naukowcem, specjalistą w dziedzinie mediewistyki, i wprawnym politykiem, ale także człowiekiem wielkiego formatu. W pamięci najbliższych przyjaciół i współpracowników zachował się jako osoba wolna od nienawiści, chęci zemsty i małostkowości. José Maria Gil-Robles - przewodniczący Parlamentu Europejskiego (1997-1999), w którym Geremek zasiadał od 2004 roku - wspominał podczas polskiej promocji książki „Bronisław Geremek. Głos w Europie”, wydanej przez Fundację Jeana Monneta na rzecz Europy w Lozannie: „W postaci Bronisława Geremka najbardziej zaskakiwał mnie fakt, że choć był prześladowany, po upadku nękającego go systemu natychmiast stał się rzecznikiem pojednania z tymi, którzy wcześniej go prześladowali. Pamiętam z mojej rodzinnej Hiszpanii podobny moment przełomowych zmian politycznych i mam wrażenie, że jeżeli obecnie cieszymy się demokracją, to między innymi dlatego, że podobnie jak Bronisław Geremek potrafiliśmy powściągnąć chęć zemsty. Ten właśnie duch pojednania miał dominować w zjednoczonej Europie z wizji Geremka”.
Na zakończenie jeszcze anegdota autoironiczna, którą zanotował Jarosław Kurski (za: „Pan profesor w podróży” [online], wyborcza.pl/duzyformat: Bronisław Geremek ucieka z getta. Chudy chłopak w czterech swetrach, 21.07.2008).
„Był koniec lat 50. Jechałem pociągiem z Paryża do Bolonii. Siedzący naprzeciwko przypadkowy pasażer zagadnął:
- Pan jest chyba Żydem z Polski?
- Tak, to prawda - odpowiedziałem. - Jestem żydowskiego pochodzenia. Tego jeszcze można się jakoś domyślić, ale po czym rozpoznał pan, że jestem z Polski? - zapytałem.
- Ach, to akurat najprostsze - po pańskich zużytych i wykoślawionych butach”.
W dowód uznania dla zasług profesora Bronisława Geremka, oddając mu szczególny hołd, Senat Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2022 Rokiem Bronisława Geremka.
Autor: Grażyna Pilarczyk/ECS
