Pamięć o ofiarach tzw. nocy kryształowej."84 lata temu Gdańsk był miejscem przemocy"

Od przejęcia władzy w Niemczech przez NSDAP w 1933 roku, niemieccy Żydzi stawali się z każdym rokiem coraz bardziej dyskryminowaną grupą ludności, mimo że większość z nich uważała się za Niemców. Do tzw. nocy kryształowej doszło w nocy z 9 na 10 listopada 1938 roku. Obiektem ataków i rabunku były sklepy, domy żydowskie oraz synagogi. Dziesiątki tysięcy osób zostały zesłane do obozów. Liczba ofiar śmiertelnych wyniosła 91 osób.    

W Gdańsku “noc kryształowa” rozpoczęła się trzy dni po wydarzeniach w Niemczech. 

 

Dla uczczenia 84. rocznicy tych tragicznych wydarzeń oraz dla upamiętnienia ofiar w Gdańsku Muzeum Gdańska zorganizowało okolicznościowe spotkanie, podczas którego omawiano także związki Gdańska z kulturą żydowską, w tym zasługi gdańskiego kolekcjonera sztuki i judaików Lessera Giełdzińskiego.

W spotkaniu w Sieni Gdańskiej Dworu Artusa wzięli udział przedstawiciele United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie (USA). Był wśród nich, mieszkający od 40 lat za oceanem, Jacek Nowakowski, który przedstawił bogactwo zbiorów jednego z największych i najważniejszych muzeów historycznych świata, także w kontekście „nocy kryształowej”. 

Dr Janusz Marszalec, zastępca dyrektora Muzeum Gdańska podkreślił, że wizyta amerykańskich muzealników nie jest przypadkowa. W październiku gdańska placówka wraz z muzeum z Waszyngtonu przygotowała bowiem wspólnie wystawę plenerową pt. „Byli sąsiadami: ludzkie wybory i zachowania wobec Zagłady”. Ekspozycję można jeszcze oglądać do wtorku, 15 listopada, przy ul. Grobla I. 

 

- W naszej wystawie staramy się nie używać nazwy kryształowa noc. Bo ta nazwa została wymyślona przez nazistów. I ma jakieś takie romantyczne konotacje. A wiemy przecież, że nie było nic romantycznego w tych wydarzeniach. Był to ordynarny i brutalny pogrom, który miał miejsce w listopadzie. I dlatego nazywamy go pogromem listopadowym - mówił Jacek Nowakowski z Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie. 

O przebiegu tzw. nocy kryształowej w Wolnym Mieście Gdańsku oraz latach poprzedzających napaść na ludność żydowską opowiadał dr Jan Daniluk z Uniwersytetu Gdańskiego. 

 

Naukowiec przyznał, że antysemityzm w przedwojennym Gdańsku istniał cały czas. 

 

- Swastyka w przestrzeni miasta pojawiła się już w 1921 roku. Początkowo jednak antysemityzm był ograniczony do wąskiej grupy osób sprzyjających partii nazistowskiej: nauczycieli akademickich i robotników. Były bojkoty sklepów i zakładów rzemieślniczych, prowadzonych przez Żydów. W 1935 r. podczas jarmarku św. Dominika wprowadzono coś na kształt getta stoiskowego tzn. wydzielono osobne ulice, gdzie żydowscy kramarze mogli ustawiać swoje stragany. Do 1938 r. antysemityzm w Wolnym Mieście Gdańsku miał charakter bardziej partyjny i oddolny, a nie formalny, samych władz miasta - wyjaśnił. 

10. Festiwal Kultury Żydowskiej „Zbliżenia”. Po uroczystej inauguracji

Naukowiec UG przedstawił też wstrząsające liczby dotyczące “nocy kryształowej” w Wolnym Mieście w Gdańsku.

 

Było to 196 zniszczonych żydowskich sklepów, hurtowni i zakładów rzemieślniczych, 75 sklepów ze zniszczonymi witrynami oraz 5 całkowicie splądrowanych mieszkań żydowskich. Doszło do wielu pobić ludności żydowskiej. Podpalono Nową Synagogę we Wrzeszczu oraz na Dolnym Mieście oraz kompleks sportowy w Oliwie. Pożar w tych trzech obiektach udało się ugasić. 

 

Spalono natomiast synagogę w Sopocie oraz zrabowano biuro tamtejszej gminy synagogalnej.

 

Podczas spotkania w Dworze Artusa z prelekcjami wystąpili także: Izabela Jastrzembska-Olkowska z Muzeum Gdańska - “Lesser Giełdziński i jego kolekcja muzealiów”, dr Mieczysław Abramowicz - “Kulturbund Żydów Wolnego Miasta Gdańska” oraz Klaudiusz Grabowski z Muzeum Gdańska - “Cmentarze żydowskie w Wolnym Mieście Gdańsku”.

Wydarzenia gdańskiej “nocy kryształowej” upamiętnił też w sobotę, 12 listopada, 40-minutowy koncert carillonistki miejskiej Moniki Kaźmierczak oraz saksofonisty Mikołaja Trzaski. Występ obojga artystów odbył się na wieży kościoła św. Katarzyny. Zaprezentowano muzykę improwizowaną, inspirowaną żydowskimi motywami.