- Idee Lutra bardzo szybko trafiły do Gdańska - mówi dr Piotr Paluchowski, historyk i jeden z kuratorów wystawy „Gdańsk protestancki w epoce nowożytnej. W 500-lecie wystąpienia Marcina Lutra”. - Już w 1518 roku mamy pierwsze informacje o tym, że tu, w Gdańsku, głoszono słowo boże według ideałów Marcina Lutra. Całe mieszczaństwo w dosyć krótkim okresie przeszło na wiarę protestancką - luteranizm albo kalwinizm.
Nowa ekspozycja w Zielonej Bramie - oddziale Muzeum Narodowego w Gdańsku - pokazuje 300 lat protestantyzmu w pigułce. Obejmuje lata 1517-1817 - począwszy od 31 października 1517 roku, gdy nieznany wcześniej szerszemu gronu mnich Marcina Luter ogłosił 95 tez, co na zawsze zdefiniowało losy Europy i świata na kilka następnych stuleci, i uznawane jest za jedno wydarzeń, które symbolicznie kończą okres średniowiecza i rozpoczynają nowożytność.
Wystawa nie bez przyczyny odbywa się w Gdańsku. Słynne wystąpienie Lutra wiele zmieniło w życiu ówczesnej gdańskiej społeczności. Ideały protestanckie były obecne w życiu codziennym gdańszczan, ich kulturze, tworzonej sztuce. Ale błyskawiczna popularność luteranizmu w naszym mieście mogła być też niebezpieczna - sytuowała Gdańsk w dosyć nieciekawej sytuacji, bo jak przypomina Paluchowski, większość Rzeczypospolitej, w tym król, było wyznania katolickiego.
- Na szczęście Gdańsk zawsze potrafił się „dogadać” z królem polskim - i o tym mówi część naszej wystawy, zatytułowana „Tolerancja” - tłumaczy historyk. - Pokazujemy między innymi, że żonę Władysława IV, która była katoliczką i wstępowała w katolicki związek małżeński, w Gdańsku przyjmowano bramą triumfalną. Kwestie polityczne często przeważały nad kwestiami ideologicznymi.
Wystawę przygotował zespół kuratorów z aż czterech instytucji: Muzeum Narodowego w Gdańsku, Muzeum Historycznego Miasta Gdańska, Archiwum Państwowego w Gdańsku i PAN Biblioteki Gdańskiej. To właśnie te instytucje udostępniły swoje zbiory na wystawę - ale trafiły tu równie obiekty z innych krajowych i zagranicznych kolekcji.
- Wybraliśmy najcenniejsze obiekty - mówi dr Paluchowski. - Na pewno warto zwrócić uwagę na autografy Lutra - dla gdańszczan na pewno bardzo ciekawy będzie jego list, w którym zwraca się on do rady miejskiej ujmując się za wdową w sprawie spadkowej. Drugim, bardzo ciekawym zbiorem eksponatów są tkaniny z pochówku z Kościoła św. Trójcy, po raz pierwszy prezentowane na wystawie. Trzeci obiekt z, moim zdaniem, najciekawszych to piaskowy zegar kazalnicowy - w formie klepsydry. Kaznodzieja, który głosił słowo boże, przewracał sobie klepsydrę i wiedział mniej więcej ile ma czasu na dane kazanie.
Ekspozycję podzielono na osiem części. Dwie pierwsze - zatytułowane „Prolog” i „Niepokój” - ukazują przedreformacyjną religijność. Przypominają zdarzenia, które popchnęły Lutra do słynnego wystąpienia, składające się na kryzys światopoglądowy na przełomie XV i XVI wieku. Ilustruje go między innymi drzeworyt Albrechta Dürera „Ladacznica babilońska”.
Ponieważ wystąpienie Marcina Lutra było próbą naprawy w strukturach kościelnych, stąd nazwa trzeciej części wystawy - „Próba Naprawy”, natomiast czwarta zatytułowana została „Rozłam”, z uwagi na to, że działania mnicha doprowadziły do rozłamu owych struktur. To właśnie w tej części znajduje się wspomniany przez dr. Piotra Paluchowskiego autentyczny autograf Marcina Lutra i jego korespondencja z gdańską Radą Miejską.
W piątej części zatytułowanej „Budowa Nowej Świątyni” przedstawiono, w jaki sposób gdańskie społeczeństwo przyjmowało ideały protestanckie i jaki miało to wpływ na ich życie codzienne. Oglądać więc można tutaj liczne zabytki sztuki kościelnej, a także świeckiej, wykorzystującej motywy religijne - na przykład obrazy ze scenami biblijnymi, wizerunki gdańskich pastorów, starodruki Biblii i kościelne złotnictwo.
„Reformacja reformacji” to szósta część ekspozycji, przedstawiająca rodzące się wśród protestantów podziały. W tym miejscu można zobaczyć symboliczną scenę z reformatorami zasiadającymi przy wspólnym stole (w rzeczywistości większość z nich nigdy się ze sobą nie spotkała).
Temat tolerancji i nietolerancji dotykający różne wyznania chrześcijańskie w Gdańsku porusza przedostatnia, siódma część prezentacji, zatytułowana po prostu „Tolerancja - Nietolerancja”. Ostatnia część - „Epilog” - nawiązuje do XIX wieku i kresu przewagi liczebnej wyznawców wyznań protestanckich, który nastąpił w 1945 roku. W tej części można także przybić swoje własne tezy.
Wystawa „Gdańsk protestancki w epoce nowożytnej. W 500-lecie wystąpienia Marcina Lutra” w Zielonej Bramie - oddziale Muzeum Narodowego w Gdańsku (ul. Długi Targ 24) odbywa się w ramach w obchodów 500-lecia Reformacji w Gdańsku. Potrwa do 31 stycznia 2018 r. Ekspozycję można oglądać codziennie od wtorku do niedzieli, w godz. 10-17. Bilety: normalny 10 zł, ulgowy 6 zł, dzieci i młodzież w wieku 7-26 lat 1 zł, bilet rodzinny 15 zł.
Szczegółowy program obchodów 500-lecia Reformacji w Gdańsku i na Pomorzu dostępny jest TUTAJ.